kupisiewicz dydaktyka ogólna
7

38 Dydaktyka ogólna

wprawdzie dobre poznanie rzeczywistości względnie stabilnej, w której badane procesy przebiegają wciąż jednakowo i mogą być w tej samej postaci dowolnie powtarzane, ale nie można za jego pomocą badać równie skutecznie rzeczywistości zmiennej, podlegającej ustawicznym, a przy tym niepowtarzalnym przekształceniom. A z taką właśnie rzeczywistością spotykamy się nieraz w pracy dydaktyczno-wychowawczej .

Najistotniejsze podobieństwa i różnice między obserwacją, eksperymentem laboratoryjnym i eksperymentem naturalnym przedstawia tabela 2 (por. Okoń, 1998, s. 25).

Tabela 2. Obserwacja, eksperyment naturalny i laboratoryjny - podobieństwa i różnice

Metoda	Wywoływanie procesu	Zmienianie warunków	Hipotezy
Obserwacja	-	-	+
Eksperyment	-	+	+
naturalny
Eksperyment	+	+	+
laboratoryjny

Uwaga: znak (+) oznacza występowanie, a znak (-) brak określonej cechy.

Jednym z głównych narzędzi pomiaru zmiennych w badaniach prowadzonych za pomocą obserwacji i eksperymentu są testy. Dzieli się jc zazwyczaj na dydaktyczne i psychologiczne.

3. Testy

Podobnie jak różnego rodzaju sprawdziany także prace pisemne oraz ustne formy kontroli wyników nauczania służą do oceny rezultatów badań eksperymentalnych. Badania testowe różnią się od innych sposobów kontroli i oceny wyników nauczania tym, że są od nich dokładniejsze, bardziej obiektywne i wymierne. Wynika to stąd, iż test jest „próbą identyczną dla wszystkich badanych, wprowadzaną intencjonalnie w ściśle kontrolowanych warunkach i umożliwiającą obiektywny i dokładny pomiar badanej cechy, procesu psychicznego lub jego zewnętrznych rezultatów” (Zaczyński, 1968, s. 117).

W badaniach dydaktycznych znajdują zastosow'anie przede wszystkim tzw. testy umiejętności elementarnych, takich jak czytanie, pisanie i najprostsze operacje arytmetyczne, a także różne testy wiadomości i umiejętności, którymi bada się uczniów wyższych klas szkoły podstawowej, różnego typu szkół średnich oraz studentów.

Testy wiadomości i umiejętności, zwane też testami dydaktycznymi, dzieli się niekiedy na testy profesjonalne (standaryzowane) i nauczycielskie. Pierwsze są przygotowywane przez specjalistów i muszą spełniać wiele warunków wynikających ze statysLyki oraz długotrwałych badań weryfikacyjnych, niezbędnych w celu ich standaryzacji, drugie natomiast mogą być konstruowane przez osoby badające wyniki prowadzonych przez siebie zajęć dydaktycznych i nic wymagają standaryzacji.

Z kolei testy psychologiczne, a wśród nich przede wszystkim tzw. testy zdolności i testy osobowości, dostarczają informacji na temat ogólnego poziomu sprawności umysłowej uczniów, cech ich charakteru, przeżyć emocjonalnych, motywów postępowania itp. Informacje te są niejednokrotnie bardzo pomocne przy wyjaśnianiu psychicznych uwarunkowań postępów uzyskiwanych przez uczniów w nauce, a zwłaszcza trudności napotykanych przez nich w tym zakresie.

Zarówno testy dydaktyczne, jak i psychologiczne powinny być rzetelne i trafne, a więc określać stopień dokładności pomiaru, z jaką dany test mierzy to, co mierzy, a także wskazywać, z jaką dokładnością mierzy rzeczywiście tę cechę, do mierzenia której został skonstruowany. Powinny one ponadto być znormalizowane, a zatem umożliwiać ocenę i interpretację rezultatów, jakie osiągają poszczególne osoby badane, przez odniesienie tych rezultatów do wyników typowych dla populacji, której te osoby są członkami.

4. Wywiad i ankieta

Wywiadem i ankietą posługujemy się w badaniach dydaktycznych, kiedy chcemy uzyskać informacje o tym, co dane osoby wiedzą na temat pewmych zjawisk i procesów oraz jak takie lub inne zjawiska i procesy określają. Metoda wywiadu umożliwia zdobywanie informacji za pomocą rozmowy, która może przyjmować różne formy. Może to być rozmowa swobodna, której treść jest zdeterminowana przez założony cel badawr-czy, bądź rozmowna naprowadzana przez badacza na tematy uprzednio sformułowane, niemająca przy tym postaci pytań. Ale może to być również rozmowa kierowana, w której badacz oczekuje ustnej odpowiedzi na listę dokładnie sformułowanych pytań. Do przeprowadzenia wywiadu w postaci rozmowy naprowadzanej i rozmowy kierowanej badacz przygotowoijc kwestionariusz wywiadu, który w pierwszym wypadku stanowi zbiór pyt ań modyfikowanych stosownie do indywidualnych wiaści-wości rozmówcy, w drugim zaś zbiór ten jest jednakowy dla wszystkich badanych. Oba te wywiady umożliwiają zdobycie informacji rzetelniejszych i bardziej obiektywnych niż swobodna rozmowa. Ankieta z kolei umożliwia zdobywanie pożądanych informacji od wybranych osób za pośrednictwem drukowalnej listy pytań - kwestionariusza ankiety. Metody wywiadu i ankiety stosuje się niekiedy łącznie w celu wyeliminowania ewentualnych odpowiedzi przypadkowych lub nieprawdziwych.

5. Analiza dokumentów pedagogicznych

Analiza dokumentów pedagogicznych stanowi kolejną metodę badań dydaktycznych. Metoda ta pozwala na wykorzystanie informacji zawartych w' programach nauczania, podręcznikach szkolnych, dziennikach