87344 P1130691 resize

90

1’ozoslntymi rodzajami naczyń, stanowiącymi również kontynuacje form z okresu poprzedniego — występującymi teru/ rzadziej - są garnki z dwoma uszkami przy krawędzi (ryc. 34:5) oraz doniczkowałe kubki; te ostatnio imiji| obecnie silniej niż poprzednio rozchylone brzegi i nie są już teraz zdobione.

/ innych wyrobów występujących z ceramiką charakterystyczną dla fazy U możemy jedynie wymienić kościane szpile z kulisto lub stożkowato ukształtowanymi główkami (tabl. XXVII 18-19). Niektóre z nich posiadały charakterystyczne zaczepy przy ostrzu (tabl. XXVII; 19). Poza tym, w jednym z grobów (nr 7) w Starym Zamku, woj. wrocławskie, został znaleziony mnly blnszkownty przedmiot z brązu (J. Romanow 1975, s. 141, ryc. 3c).

Chronologicznym odpowiednikiem materiałów śląskich, zaliczonych przez nas do fazy II, są w Czechach zespoły grobowe w Yrbćanach koło Kolina (V. Moucha 1963, ». 14, ryc. 2), na Morawach zaś w TeStinic i Nem-ćtcach (m. in. I. L. C'crvinka 1926, ryc. 3, 17, 18, 20, 23-26, 29).

Poczynając od fazy U obserwujemy jak gdyby pewne wahnięcie w obrządku pogrzebowym polegające na dawaniu do grobu większej ilości naczyń. niż to obserwowaliśmy w fazie protounietyckiej. Na przykład w Nowym Zamku. woj. wrocławskie (J. Romanow 1975), na 6 grobów jeden wyposażony byt w 5 naczyń, inny w 4, pozostałe w 3. w dwa (2 groby) i tylko jeden w I naczynie. Podobnie rzecz się miała (sądząc po zdjęciach archiwalnych) na cmentarzysku w Wilczkowicach, woj. wrocławskie (W. Sarnowska 1969, s. 320, ryc. 142). Natomiast jeśli chodzi o inne wyroby poza ceramiką to występują one w dalszym ciągu w znikomej ilości i ograniczone są, jak wiemy, prawic wyłącznie do kościanych szpil.

Faza III I IV okres środkowy

Dwie następne fazy, to okres powolnego formowania się pewnych cech, które niejako rozkwitną w fazie klasycznej. Mimo że różnice między fazami III i IV są dosyć płynne, to jednak można je typologicznie wyodrębnić na lej zasadzie, że część form nawiązujących jeszcze pewnymi cechami do ceramiki fazy II włączamy do fazy III, naczynia zaś niejako prototypowe dla fazy klasycznej zaszeregowalibyśmy do fazy IV, zwanej w Czechach przedklasyczną. Taki podział znajduje swoje uzasadnienie (podobnie jak w wypadku wydzielenia fazy I od II) w analizie zespołów zwartych (wykluczanie się w nich pewnych cech), a poza tym odpowiada klasyfikacji dokonanej przez J. Ondraćka dla Moraw i V. Mouchę dla Czech.

W obu omawianych fazach pojawiają się już częściej zabytki metalowe, ale brak jest na razie możliwości ich czasowego zróżnicowania, dlatego potraktujemy je łącznie dla całego tego okresu, podobnie jak cechy obrządku pogrzebowego, nie ulegające większym zmianom od początku istnienia kultury unietyckicj aż do jej fazy klasycznej.

Inwentarz kulturowy

W ceramice fazy III pogłębiają się tendencje do zmiany proporcji (tektoniki) naczyń, obniża się ich wysokość pojawiają się ostre załomy i silnie rozszerzone wylewy, a na miejscu smukłych, typowych dla poprzedniego okresu dzbanów widzimy (rzadziej występujące niż dzbany) duże naczynia z wąską szyjką i pękatym brzuścem o jednym lub kilku małych uszkach, umieszczonych zazwyczaj mniej więcej w połowie wysokości (tabl. XXVIII: 10). Najpospolitsze są jednuk naczynia o wysokiej szyjce, rozszerzającej się silnie u wylewu i ostrym lub czasem zaokrąglonym załomie brzuśca (tabl. XXVIII: 3-4). Stanowią one już dalekie echo kubków i dzbanów z poprzedniego okresu. Dolna część tych naczyń jest wyraźnie szersza i przysadzista w porównaniu ze zgrabnie uformowaną szyjką, a nieduże zazwyczaj ucha umieszczone są tuż nad załomem. Niektóre z tych naczyń przypominają charakterystyczne dzbany z klasycznej fazy kultury nagyrćvskiej. O istnieniu w dalszym ciągu powiązań z kulturą nngyrćvską świadczyłyby również występujące w naszych zespołach wysokie misy z 1 lub 4 uchami (tabl. XXVIII: 11). Dość rozpowszechnione są teraz, a także w następnej fazie IV, misy na nóżkach, na razie jeszcze słabo profilowane, zaopatrzone niekiedy w ucho umieszczone przy krawędzi wylewu (tabl. XXVIII: 7-8).

Wyraźnym reliktem okresu poprzedniego są amforki o wysokiej, silnie rozchylonej szyjce z dwoma uszkami umieszczonymi jednak niżej, przeważnie na przejściu szyjki w brzusicc (tabl. XXVIII: 12). Formą pojawiającą się dopiero teraz i trwającą jeszcze w fazie następnej jest pucharek przypominający nieco dawne doniczkowatc, lecz wyższy i posiadający zazwyczaj, nieco poniżej połowy wysokości, ostro kanciaste żeberko, na poziomie którego umieszczony jest wydatny płaski uchwyt (tabl. XXVIII: 9). W Czechach pucharki takie z fazy III zaopatrzone są w miejsce uchwytu w poziomo przekłute uszka (W. Moucha 1963, s. 30, ryc. 13:5).

W zdobnictwie ceramiki zaznacza się wyraźne uproszczenie; cały ornament sprowadza się teraz głównie do jednego pasma lub po prostu pojedynczej poziomej linii rytej, podkreślającej przejście w szyjkę nieco powyżej załomu brzuśca; czasami jednak dodawano jeszcze pojedyncze pasmo dużych zygzaków (tabl. XXVIII: 2).