88214 skanuj0046 (36)

')(> Kultura formalmi

')(> Kultura formalmi

szersze rozumienie kultury masowej niż się zazwyczaj przyjmuje.

Kultura masowa rozumiana jest niekiedy jako kultura popularna, mniej ambitna. Nic zawsze takie ujęcie jest zasadne, albowiem za pomocą środków masowego przekazu rozpowszechniane mogą być utwory zaliczane do kręgów kultury „wysokiej”. Zakładając, że podział na kulturę „wysoką”, tzn. bardziej ambitną, trudniejszą w odbiorze, i „niską" daje się utrzymać, można wskazać homogenizację jako istotną cechę kultury masowej. Homogenizacja stanowi wymieszanie elementów kultury poziomu wysokiego i niskiego. Antonina Kloskow-ska [1980, s. 335] wyróżnia trzy typy homogenizacji: upraszczającą (elementy kultury „wysokiej" upraszcza się, aby stały się bardziej przystępne, lepiej zrozumiale), im-manentną (twórca zamieszcza w utworze elementy kultury popularnej, aby przyciągnąć szerszy krąg odbiorców), mechaniczną (zestawienie obok siebie utworów sytuujących się na różnych poziomach). Homogenizacja stanowi wyraz dążenia dotarcia do jak najszerszego kręgu odbiorców - wiąże się to często z osiągnięciem sukcesu komercyjnego. Wymieszanie treści należących do różnych poziomów kultury pozwala poszerzyć krąg potencjalnych odbiorców.

Badania na temat uczestnictwa w kulturze wskazują malejący zakres aktywności w kręgu kultury pierwszego i drugiego układu w stosunku do układu kultury masowej (zob. (W. Świątkicwicz 1995, s. 29-42]). Nawet w ramach tego ostatniego obserwuje się znamienne przesunięcia - np. maleje liczba osób chodzących do kina. Zachodzące zmiany wynikają z większej dostępności środków masowego przekazu (zwłaszcza radia i telewizji). Mass media mogą jednak (np. dzięki popularności w nich zdobytej) zwrotnic przyczyniać się do uczestnictwa większej liczby osób w imprezach kulturalnych drugiego układu (np. koncerty muzyczne). (A.S.)

Zob. czas wolny, homogenizacja, kultura w zn. 2.

l..ivoic I).. 1994. Odkrywanie i postrzeganie szansy gospodarczej: kultura a Kirznerowski model przedsiębiorczości [w:] Kultura przedsiębiorczości, pod rai. 13. Berger, Oficyna Literałów „Rój”, Warszawa.

1'ucck Z.. 1990, l‘litralrzin cywilizacyjny jako perspektywa myśli socjologicznej (/Vri przykładzie poglądów F. Konecznego i F. Znanieckiego). Ali w Krakowie, Kraków.

.Rybicki I'., 1979, Struktura społecznego świata, l’\VN, Warszawa.

Sorokin P.A.. 1937, Kocioł and Cultiiral Dynamics. vol. 1: Fhtctiiiuinn of Forms of Art.

(1’ainting. Sciilpiiire, Archileclurc, Musie, Literaturę and Criticism), New York.

Tyszka A., 1993, Kultura jest kultem wartości, Norbertinum, Lublin.

Kultura formalna, zob. kultura w zn. 1.

Kultura krytyki, zob. model grupy sprawnej.

Kultura masowa, ogól treści kulturo- ' wych rozpowszechnianych za pomocą środków masowego przekazu. Wielkiej liczbie ludzi przekazywane są identyczne treści płynące z nielicznych źródeł. Duża liczba odbiorców i standaryzacja treści stanowią podstawowe cechy charakteryzujące kulturę masową, krasa, radio, telewizja, film, publikacje książkowe - zaliczane są do tradycyjnych obszarów kultury masowej. Obecnie, w wyniku postępu technicznego związanego z rynkiem mediów, pojawiają się nowe dziedziny w obrębie kultury masowej -przekaz audiowizualny, nagrania kasetowe, płyty kompaktowe, gry komputerowe itd;

Kultura masowa zaliczana jest do tzw. trzeciego układu kultury. Z tego względu organizowane z udziałem dużej liczby osób różnego typu festyny lub zawody sportowe nic mogą być zaliczane do kręgu kultury masowej. Jest to bowiem drugi - instytucjonalny - układ kultury, lub nawet -w wypadku bezpośredniego uczestnictwa -pojawiają się elementy układu pierwotnego. Kultura masowa odnoszona jest niekiedy (np. w pracach socjologów francuskich) do problematyki czasu wolnego; jest to jednak

Literatura:

Kloskowska A., 1980, Kultura masowa. Krytyka i obrona, PWN, Warszawa.

Świąlkicwicz W., 1995, 11'zory uczestnictwa w kulturze społeczności wielkomiejskiej [w:] Katowice. Miasto i jego mieszkańcy, pod red. W. Świątkicwicza, Instytut Górnośląski, Katowice.

Kultura podziemna, zob. kultura w zn. I.

Kultura ubóstwa, zob. marginalizacja, •pauperyzacja.

Kwantofrcnia, zob. opcracjonalizacja, pozytywizm.

Kwanlyfikacja, zob. pozytywizm.

♦

Legitymizacja, zob. populizm, władza.

„Liczba ciemna”, rzeczywiste rozmiary jakiegoś zjawiska, trudne lub niemożliwe do ścisłego określenia. Na podstawie różnego typu dostępnych danych próbuje się jedynie szacować faktyczną wielkość (skalę) zjawisk określenego typu, np. liczbę popełnionych przestępstw, liczbę osób bezrobotnych (a nic tylko zarejestrowanych w urzędach pracy), liczbę osób ubogich, bezdomnych itd., wymagających świadczeń pomocy społecznej, liczbę osób cierpiących na określony rodzaj schorzenia. Dane urzędowe ukazują zwykle tylko częściowo skalę zjawiska, obejmują bowiem jedynie osoby „zarejestrowani:", a więc osoby, które miały kontakt z instytucjami zajmującymi się rozwiązywaniem danego problemu społecznego. Nikt nic posiada natomiast danych na lemat liczby osób, które takiego kontaktu jeszcze nie miały. Wielkość „ciemnej liczby" próbuje się ustalać na podstawie badań reprezentacyjnych określonego typu zbiorowości; dotyczy to jednak zjawisk, które są na tyle powszechne, że możljwc jest stosowanie metod statystycznych.

Trudności z ustaleniem „ciemnej liczby" ukazać można na przykładzie przestępczości. W oficjalnych statystykach podawana jest tylko liczba przestępstw wykrytych lub zgłoszonych. Publikowane dane opierają się zazwyczaj na materiałach gromadzonych przez policję. Wiadomo jednak, że tylko część zaistniałych przestępstw jest

TT

zgłaszana organom ścigania. Z tego powodu rzeczywista liczba przestępstw jest w istocie nieznana. Możliwe jest tylko jej szaco-. wanic. Według danych ONZ ocenia się, że liczba przestępstw zgłoszonych może stanowić nic więcej niż 10-15% całkowitej liczby przestępstw [Niektóre... 1977, s. 6*1]. Wielkość „ciemnej liczby" w przypadku poszczególnych typów przestępstw jest zróżnicowana. Proporcje między „ciemną liczbą" a liczbą przestępstw ujawnionych są najmniej korzystne w przypadku tzw. przestępstw bez ofiary (np. prostytucja, narkomania), albowiem w wypadkach takich popełnione przestępstwo nic jest zgłaszane.

Próby oszacowania wielkości „ciemnej liczby" dokonuje się na trzy sposoby: przez badania ankietowe przeprowadzone wśród potencjalnych sprawców, ofiar lub w sposób eksperymentalny (zob. [L. Tyszkiewicz 1983, s. 249]). Stwierdzono np., że w wypadku kradzieży na jedno przestępstwo zgłoszone przypada 3,6 przestępstw tego typu, o których nic zawiadamia się organów ścigania. Postawa taka wynika z niewuary w wykrycie sprawcy, z niskiej wartości