88869 ScanImage0007

18

zaś charakterystyczna dla nich roślinność zamierając, tworzy grube warst\ torfu, które wraz z bagnami pokrywają ogromne połacie kraju (L.S. Ber 1947, s. 244). Wystarczy wspomnieć, że w ziemi nowogrodzkiej bagn moczary i przestrzenie zatorfionc zajmują ponad 20% ogólnej powierzchr

Działanie promieni słonecznych polega bardziej na efekcie świetlnym n cieplnym. W porze letniej, począwszy od południa ku północy dzień prz dłużą się stopniowo. Na krańcach strefy lasów mieszanych dzień kilki nastogodzinny przechodzi w kilkudniowy, w południowej tajdze w tygo niowy lub kilkutygodniowy. W strefie tajgi środkowej dzień letni tnj kilka tygodni, by w' północnej ciągnąć się nieprzerwanie od połowy mai do końca lipca. Przeciwstawieniem dnia letniego jest noc w porze j mowej, trwająca przez taki sam okres, przerywana ciekawym gawiskid zorzy polarnej.

W pierwszych dniach wTzcśnia rozpoczynają się ulewy trwające kili tygodni, przeplatane gwałtownymi burzami z gradobiciem, po czym sto niowo, przy stale ochładzającym się powietrzu i silnych wiatrach półno nych, przechodzą w opady śniegu, topniejącego dopiero w maju. W odro nieniu od krótkiego, lecz upalnego lata, w czasie którego temperatury prz kraczają często 20^CC (przy średniej 13³ -- 15°C) zima jest długa, choć stosui kow-o łagodna. Sprawia to bliskość mórz - Białego i Bałtyckiego, or wiejące południowo-zachodnie wiatry atlantyckie. Dzięki temu temperatu powietrza zimą rzadko przekracza -30°C, a i to tylko na skrajnej północ Jej średnie wahają się od -5^CC do -20°C.

Po optimum klimatycznym okresu subatlantyckicgo, warunki klimatyc ne tej czyści Europy zmierzały do stopniowego ochłodzenia i już w wiekac średnich były w^r ogólnych zarysach zbliżone do współczesnych. Okresów podnoszenie się i obniżanie poziomu wód w Bałtyku, powodowało zmian w stopniu nawilgocenia terenu i wpływało na kształtowanie mikroklimató przesuwając nieco bardziej na północ zasięg lasów mieszanych kosztc strefy tajgowej. Zwarta puszcza tajgowa przechodziła niekiedy w krajobr iglasto-liściastych lasów, prześwietlonych polanami międzyleśnymi, lecz ty ko w^f nieznacznym stopniu były to zjawiska częstsze, niż obecnie i w praktyO nie miały większego znaczenia dla osadnictwa i gospodarki.

Ubóstwo żyznej ziemi i większych przestrzeni pasterskich rekompen sowały bogactwa, w jakie obfitowały lasy, rzeki i jeziora. Cenne futi odławianych w^r puszczy zwierząt przyciągały kontrahentów' z najdalszyc stron, ryby stanowiły codzienne pożywienie nie mówiąc o dziko rosnącyc płodach roślinnych. Bardzo wcześnie mieszkańcy ziem zachodniofińskic nauczyli się wydobywać rudę żelaza występującą obficie w swej darniowe bagiennej i jeziernej postaci. Przerabiano ją w żelazo, z którego robion narzędzia pracy, broń i ozdoby. W pieśniach ludu fińskiego poczesn miejsce zajmują opisy zalegania w „błocie" żelaza, które „spoczywa po darnią łąk, ukrywa się w bagniskach u dna najgłębszych mokradeł (Kalcvala, 1974, s. 113, runo 9).

1.2. RODOWÓD HISTORYCZNY FINÓW ZACHODNICH W BADANIACH ANTROPOLOGICZNYCH I JĘZYKOZNAWCZYCH

Opisując kulturę Finów Zachodnich w wiekach średnich, nie sposób pominąć ich korzeni i nie starać się odpowiedzieć na pytanie: gdzie, kiedy, w jakich uwarunkowaniach i w wyniku jakich procesów doszło do powstania więzi komunikatywnych, określanych jako języki zachodniofińskie. Z tym problemem wiąże się sprawa tradycji kulturowych odziedziczonych przez Finów Zachodnich w czasach poprzedzających wieki średnie.

Problem etnogenezy Finów Zachodnich ma bogatą literaturę i długie dzieje badań, co nic oznacza, że został już jednoznacznie rozwiązany. Studia prowadzone na bazie wielu dyscyplin naukowych, pozwoliły na sformułowanie kilkunastu hipotez i prawdpodobnych przypuszczeń, które wymagają ciągłej weryfikacji w oparciu o dopływające źródła i ich analizy.

Z dotychczasowych badań antropologicznych wynika, że populacja ludzka mówiąca językami finougryjskimi, musiała się sformować w przestrzeni geograficznej zawartej między obszarami zajętymi przez curopeidów z jednej strony i mongoloidów (paleoazjatów), z drugiej. Ta prawdopodobna przestrzeń, to rejon Uralu oraz zachodnia i południowa Syberia (V.P. Aleksiejev, 1969, s. 115). Finowie i Ugrowie, reprezentujący tzw. rasę uralską, antropologicznie uformowali się nie w wyniku prostego przemieszania formacji europoidalnej i mongoloidalnej, lecz w procesie zachowania szeregu nie-różnicujących się cech (V.V. Bunak, 1956, s. 18n). Zwrócono także uwagę, żc w- populacji Finów Zachodnich występuje niewielka liczba cech mongoloidalnych i znaczne ich natężenie w populacji Finów Wołżańskich (V.P. Alcksiejev, 1969, s. 115). Z morfologicznego punktu widzenia, Finowie Wołżańscy są bardziej bliscy Czuwaszom niż Finom Zachodnim. Ostatnio prowadzone badania analityczne wykazały, że fińscy mieszkańcy południowo-zachodnich rejonów Finlandii reprezentują typ antropologiczny zbliżony do populacji Szwedów, a więc najbardziej curopoidalny. Natomiast Finowie zamieszkali na północno-wschodnich krańcach swych ziem reprezentują typ antropologiczny charakterystyczny dla Lapończyków, a więc zawierający bardzo dużo cech mongoloidalnych (K.J. Mark, 1982, s. 112-130). Co wię-ocj, analiza uzyskanego w trakcie badań archeologicznych uzębienia mieszkańców pobrzeży Zatoki Ryskiej oraz obu brzegów Zatoki Fińskiej, pozwoliła na wydzielenie północnej grupy odontologicznej, którą w^Tiąże się z etnosem zachodniofmskim (R. Gravere, 1985, s. 20-21). Obecność typowych dla tej grupy odontologicznej cech wśród współczesnej populacji mieszkańców Łotwy i Estonii, wskazuje na znaczący udział zachodniofińskiego substratu ludnościowego.

Z językoznawczego punktu widzenia, Finowie Zachodni reprezentują lokalną grupę ugrofińskiej rodziny językowej (ryc. 4). Oznacza to, zgodnie

! z praktyką badań językoznawczych, że współczesne języki fińskie i ugryjskie, wykształciły się ze znacznie starszych form językowych tworzących wspólnotę