89036 skanuj0023 (137)

■ centracji ludności w miastach i ten aspekt koncepcji Wirtha dominował w pracach wielu jego kontynuatorów.

' Na ewolucję terminu „urbanizm”, polegającą na oderwaniu tego pojęcia od miasta, zwracał między innymi uwagę P. Rybicki, niesłusznie jednak — moim zdaniem — utożsamiając to nowe znaczenie z nazwiskiem L. Wirtha. P. Rybicki pisze bowiem, że artykuł Wirtha: „Pozwolił na utworzenie nowego pojęcia urbanizacji, które w odróżnieniu od wcześniejszej demograficzno-socjologicznej koncepcji tego procesu określić można jako pojęcie czysto socjologiczne — pojęcie, które urbanizację sprowadza do zmian w postawach, sposobach życia i w związkach, w jakie ludzie wchodzą z sobą. Po wtóre, pozwolił oderwać urbanizację jako zjawisko społeczne od danych o przestrzennym rozmieszczeniu i skupieniu ludności. Dzisiaj przyjmujemy, że urbanizacja zachodzi tam wszędzie, gdzie występują miejskie sposoby życia, bez względu na wielkość, gęstość i skład .zbiorowości ludzkiej"’¹. Podobne stanowisko zajmuje również w tej kwestii np. D. Har-vey. Stwierdza on, że miasto jako forma przestrzenna i urbanizm jako miejski styl życia winny być rozpatrywany oddzielnie, gdyż w rzeczywistości są to zjawiska obecnie ze sobą pie związane ². Tak więc, w przyjętym dziś- znaczeniu terminu „urbanizm” relacje pomiędzy tym pojęciem a miastem stają się nie tylko luźniejsze, ale jednocześnie także bardziej * nieokreślone. Przykładem

¹ Paweł Rybicki, Społeczeństwo miejskie, PWN, Warszawa 1&72, s. 412. Trzeba jednak nadmienić, że w innej pracy P. Rybicki przedstawił zupełnie inaczej rolą, jaką w ustaleniu obecnego znaczenia terminu „urba-nizm’’ spełnił artykuł Wirtha. P. Rybicki pisał bowiem także: „Wirth z tego stylu (tzn. nowoczesnego miejskiego stylu życia —§ J. W.) uczynił istotę urbanizacji, ujmując urbanizm jako miejskość i łącząc go zasadniczo z wielkomiejską zbiorowością. Następcy amerykańskiego socjologa dostrzegli rzecz ważniejszą: że styl życia wytworzony w wielkim mieście nie zamyka się w jego obrębie, że wraz z drugim odwrotnym kierunkiem ruchu ludności rozprzestrzenia się na coraz szersze strefy i to strefy obejmujące różne rodzaje zbiorowości lokalnych” — patrz: P. Rybicki Przemiany miejskich społeczności lokalnych. Wprowadzenie do problemu, w: Przemiany miejskich społeczności lokalnych w Polsce, Stefan Nowakowski (red.), PWN, Warszawa 1974, s. 29.

* David Harvey, Social Justice and the City, Edward Arnold, London 1975, s. 307.

32

.może tu' być ‘stwierdzenie Meadowsa i Mizrućhlegdi^któ^^kfęrr'. ślają -różne rodzaje -urbariizmów jako'..jkifltuT^^zbj^śkpwane’* wokół miast (city centręd cultures) ³.. Wysaki. stopień 'urbanizacji traktowany jest zazwyczaj jako jeden z warunków koniecznych, lecz niewystarczających rozwoju urbanizmu. / Jednocześnie -jest, . to także tylko jedna z cech, którymi charakteryzują się wysoko zurbanizowane, współczesne społeczeństwa miejskie.

Zasadnicze zmiany w sposobach rozumienia urbanizmu dotyczą. jednak innej sfery zagadnień. Jak pamiętamy, jednym z podstawowych założeń tradycyjnej koncepcji urbanizacji było przeświadczenie, że konsekwencją stale postępujących procesów urbanizacyjnych będzie powstanie jednolitego masowego społeczeństwa. Stopniowo zanikać więc miały wszelkie kulturowe różnice tak charakterystyczne dla owego słynnego amerykańskiego „tygla” (melting pot)⁴. Ten kierunek -przeobrażeń wydawał się tak oczywisty i nieuchronny, że Wirth nie dopuszczał w swym modelu możliwości istnienia jakichkolwiek czynników, które by różnicowały styl życia. Myślenie tymi kategoriami dominowało też w praktyce badawczej. W wielu bowiem studiach zainteresowania poznawcze ograniczały się jedynie do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu rzeczywiste cechy mieszkańców miast odbiegają od założonego modelu.

Dzisiejsze rozumienie urbanizmu wywodzi się z zupełnie innych przesłanek. Punktem wyjścia coraz częściej staje się przeświadczenie, że charakterystyczne cechy miejskiego stylu, żyda wynikają przede wszystkim z ogromnej złożoności i różnorodności wielkomiejskiego środowiska ⁵. Zdaniem wielu współczesnych

■**

1

³ Ł/rÓGnism, Urbanization and Change: Comparative Perspectiues, Paul Meadows, Ephraim H. Mizruchi (eds.), Addisor. Wesley Publ. Co.,'Reading Mass. 1969, s. 9.

2

* Patrz uwagi na ten temat np.: William M. Newman," Rei igion in Suburban America, w: The Changing Face o/ the Su.bv.rbs, Barry Schwartz (ea.), The University of Chicago Press, Chicago-Lonćon 1976, s. 273.

3

Patrz np.: Peter H. Mann, An Approach to Urban Sociology, Routle-

4

dge and Kegan Paul, London 1965, ś. 102; R. N. Morris, Urban Sociology, Gecffge AlJen and Un-win Ltd., London 19-63, s. 24; Oscar Lewis, Futher Obseruations on the Folk-Urban Continuum and Urbanization with Spe-cial Rcference to Mezico City, w: The Study of Urbanization, Philip

5

83