89786 WP 1304115

owe relacje, gdy prezydent oraz większość parlament* politycznego, a inaczej - gdy pojawia się 23'awisko kohaKi* ®°^c*lOd*

Gabinetowej umożliwia, obok funkcji służącej sformJr*^**

członami egzeloitywy. także możliwość ro2wlązywan    u'V ^Y    ok

Warszawa 2008. »■ 832.

⁷¹ B.    Prawo konstytucyjne.

6. STANY NADZWYCZAJNE W KONSTYTUCJI RP

6.1. Rozwój i istota instytucji stanu nadzwyczajnego w Polsce

Termin stan nadzwyczajny w państwie demokratycznym oznacza reżim prawny wprowadzany w razie wystąpienia szczególnego zagrożenia, którego usunięcie jest możliwe tylko przy pomocy środków o wyjątkowym charakterze. Reżim ten cechuje się przede wszystkim ograniczeniem (zawieszeniem) określonych praw i wolności jednostki. Może również wystąpić przesunięcie kompetencji między organami władzy publicznej lub nadanie im szczególnych uprawnień, służących usunięciu powstałego zagrożenia.

Za pierwowzór nowożytnych modeli stanu nadzwyczajnego uważa się dyktaturę rzymską. Była to instytucja, która wykształciła się u zarania republiki (509 r. p.n.e.)‘. W razie zagrożenia państwa najwyższą władzę obejmował - na okres najwyżej sześciu miesięcy - specjalny urzędnik, zwany dyktatorem (dictator). Jego zadaniem było odparcie najazdu wroga. Dzierżył on w swoim ręku władzę nad życiem i śmiercią swoich współobywateli, nie mógł jednak zmienić ustroju państwa. W praktyce wykształciło się kilka postaci dyktatury. Najważniejsze znaczenie miała dyktatura reigerundae causa, którą ogłaszano w razie zagrożenia zewnętrznego. Dużo mniejsze znaczenie miała dyktatura rei seditionis sedandae causa, ogłaszana w sytuacji zagrożenia przewrotem wewnętrznym. Oprócz tego wykształciło się szereg dyktatur specjalnych, które ustanawiano w celu nie tyle uporania się z zagrożeniem, ile uzupełnienia pewnych mechanizmów w funkcjonowaniu republiki. Dla przykładu, dyktatura rei figendi causa była ustanawiana w celu przeprowadzenia ceremonii religijnej, polegającej na wbiciu gwoździa w mur świątyni Jowisza. Dyktatura zanikła wraz z końcem drugiej wojny punickiej. Ostatniego dyktatora powołano, zgodnie z konstytucyjnymi regułami, w 202 roku p.n.e. Pochodzące z I wieku pji.e. dyktatury Sulli i Cezara nie miały już wiele wspólnego z dyktaturą funkcjonującą we wczesnym i środkowym okresie republiki, która w czasach nowożytnych stała się inspiracją dla twórców współczesnych konstytucji.

Od końca średniowiecza w Anglii kształtowała się instytucja stanu wojennego: martial law. Ostateczną postać osiągnęła ona dopiero na przełomie XIX i XX wieku, w czasie wojny burskiej. Przyczyniły się do tego opinie ówczesnych autorytetów prawniczych, zwłaszcza Alberta Venn Dice/a, Instytucja martial law była stosowa-

11, Stembrowicz; Z problematyki etanu nadzwyczajnego wpaMtwii burtuazyjno-demokratrawym. Studia Nauk Politycznych' 1983, nr 3, i. 81 nut.