83886 skanuj0022 (170)

3.3. Uproszczona klasyfikacja skat magmowych

W literaturze geologicznej podawane są różne systematyki skał magmowych. Najdokładniejsze podziały wymagają wnikliwych badań laboratoryjnych, jednakże w geologicznej praktyce terenowej i inżynierskiej stosuje się zwykle uproszczoną klasyfikację skał.

W przedstawianej w niniejszym skrypcie systematyce przyjęto za podstawę podziału skład mineralny i warunki powstawania skał. Między poszczególnymi grupami skał, wydzielonych w każdym podziale, a więc i w przyjętym w niniejszej pracy, istnieją stopniowe przejścia skał jednej grupy ’do drugiej. Skała nie jest przecież utworem o ściśle ustalonym składzie mineralnym, strukturze i teksturze, a cechy te w tej samej grupie skał zmieniają się w pewnych granicach. Przyjęty podział skał magmowych uwzględnia przede wszystkim warunki powstawania skał (patrz tabela 3.3 i rys. 3.1). Pod tym względem dzielimy skały magmowe na:

•    skały głębinowe (plutoniczne),

•    skały wylewne (wulkaniczne),

•    skały żyłowe.

Od warunków powstania skały zależy jej budowa.Tak więc struktura i tekstura, zależne od warunków krystalizacji, są podstawowymi kryteriami makroskopowego oznaczania typów genetycznych skał magmowych.

Skały głębinowe powstające w głębi ziemi, gdzie panują sprzyjające warunki krystalizacji, mają zawsze struktury jawnokrystaliczne — zwykle grubo-i średnioziarniste, rzadziej drobnoziarniste; tekstury zbite i nieuporządkowane.

Skały wylewne cechują struktury porfirowe i skrytokrystaliczne lub szkliste; tekstury są najczęściej zbite i bezładne, ale mogą być również porowate jak i uporządkowane.

Skały żyłowe są trudne do rozpoznania. Mogą one mieć różne struktury: jawnokrystaliczne, skrytokrystaliczne i porfirowe. Tekstury są zwykle masywne, nieuporządkowane.

Znacznie bardziej skomplikowany jest podział skał magmowych oparty na składzie mineralnym (tabela 3.3). W podziale tym wyróżnia się pięć grup: skały kwaśne, obojętne, zasadowe, bardzo zasadowe i skrajnie zasadowe (melanokratyczne). Zarówno ze względu na zastosowanie jak i na najczęstsze występowanie w podłożu budowlanym, największe znaczenie w technice mają dwie pierwsze grupy skał. Z tego właśnie powodu w niniejszym opracowaniu będą omówione tylko najczęściej występujące grupy skał kwaśnych i obojętnych.

Skały kwaśne charakteryzuje nadmiar krzemionki, czyli bezwodnika kwasu krzemowego (Si0₂),co przejawia się występowaniem kwarcu w ilości ponad 10% wszystkich składników skały. Dominującym składnikiem mineralnym w grupie skał kwaśnych są skalenie (ok. 60%) i kwarc (ok. 30%). Ilość minerałów ciemnych jest niewielka (ok. 10%), w związku z czym skały te są najczęściej jasne.

Skały obojętne zawierają krzemionkę w równowadze, tzn. nie zawierają kwarcu, wskazującego na nadmiar krzemionki, ani skaleniowców, wska-żujących na jej niedobór. Dominującymi minerałami są skalenie, minerały ciemne występują w ilości 15-40%. Najbardziej kwaśne z grupy skał obojętnych, tj. sjenit i trachit, mogą zawierać kwarc w ilości do 10%.

Dalszy podział w obrębie tych zasadniczych grup przeprowadzono na podstawie przewagi poszczególnych minerałów (tabela 3.3). Minerałami tymi z reguły są skalenie. Przewaga któregoś ze składników skaleni decyduje o przynależności do poszczególnych rodzin skał.

Tabela 3.3

Podział skał magmowych

Nazwy grup	"jpr	Okład	Skały głębinowe			Skały wylewne		<3 %
		O Mo U mineralny	Nazwa		Występowanie w Polsce	Nazwa	Występowanie w Polsce
SKAŁY KWAŚNE	SKALENIE 1 KWARC	Kwarc Ortoklaz Ptagioklazy kwaśne Miki Amfiboie Pirokseny	GRANITOIDY	GRA NIT	Sudety: Karkonosze, Kudowa Zdrój Przedgórze Sudeckie: Strzelin, Strzegom	RIOUT	Sudety: okolice Kłodzka. Wałbrzycha, Kamiennej G., Lwówka. Złotoryi i Jawora	H < s o UJ #- o. <
		Kwarc Ortoklaz Ptagioklazy kwaśne Miki Amfiboie Pirokseny		GRA NO WO- RYT	Tatry	0EHE- NIT	Sudety. G.Kaczawskie G.Wafcrzyskie okolice Krakowa
		Kwarc Ortoklaz Ptagioklazy kwaśne Bioty! Amlfcote Pirokseny		TONA- LIT	Sudety: Kotlina Kłodzka Góry Złote	DACYT	okolice Lanckorony
Ili		OrtoHaz Ptagioklazy kwaśne mi Amfiboie Pirokseny	SJENIT		Sudety. Kotkna Kłodzka okolice Niemczy	TRA CHIT	Sudety: Góry Kaczawskie
1—		Ptagioklazy			Sudety		Pieniny
_	-	(Ołigołdaz.			Kotkna Kłodzka		okolice
O	Z Ul	Andezyn)	niAOVT		okokce Niemczy	ANDE-	Szczawnicy,
O	—1	Amfiboie			i Złotego Stoku	ZYT	Krościenka,	>
>•	c SC	Biotyt					Czorsztyna	cc
	CO	Pirokseny						u.
< SC		Ptagioklazy			Przedgórze		Sudety	er
CO		(Labrador,			Sudeckie:	BA-	i Przedgórze	CL 2
		Bytowmt)	r.ARort		Masyw Ślęży	ZALT	Sudeckie.	<
		Pirokseny			okolice Nowej	(MELA-	okokce
		Oiiwin			Rudy	F1R)	Krakowa
		Amfiboie

Nazw/ skal podane w tabeli nie uwzględniaj nazw starych, takich jak: porfir, czy diabaz. Nazwy te powoli wychodzę z użycia.

27