Image000501

5. Wyrazy przekreślone przez Staszica zamykam w nawiasy okrągłe.

Wypisując jak najdokładniej wszystkie poprawki dokonane przez ’ Staszica, opuszczam tylko te wyrazy, przy których Staszic ślady pisma niewyraźnego lub zbladłego popoprawiał,, zupełnie ich nie przemieniając.

IV POPRAWKI ORTOGRAFICZNE STASZICA

Pod wzglądem pisowni przedstawiają zachowane urywki rękopiśmienne zajmujący materjał do poznania właściwości ortograficznych Staszica; z licznych poprawek, które z rozmysłu wyodrębniam w osobną całość, widoczne, jak wielką wagę przykładał Staszic do tej sprawy, jak jeszcze nieraz wahał się w doborze odpowiednich głosek; szczegóły te nieobojętne będą dla badacza języka Staszica.

Poprawki ortograficzne dadzą się ująć w dwie grupy:

1. Pierwszą grupę stanowią zmiany w używaniu / i j; są one najliczniejsze. Pogląd Staszica na tę kwestję był następujący: „Mamy w abecadle polskiem trojaką literę I, trojakiego kształtu w pisaniu i trojakiego różnego brzmienia w mówieniu, to jest j, i, y. Z tych pierwszą zaniedbaliśmy zupełnie, ostatniej nadużyliśmy zbytnie”. Wobec zamieszania w używaniu tych trzech znaków graficznych, przyszedł Staszic do przekonania, że 1) j należy pisać tam, gdzie się wymawia j, gdzie ta litera czyni sama jedną osobną sylabę, gdzie rozpoczyna sylabę i w składniach, pochodzących od słów podobnych; 2) i należy używać tam, gdzie się ją rzeczywiście wymawia, gdzie przydana do samogłoski tworzy z nią dwugłoski: ai, ei, oi, ui, yi, ji, gdzie przydana do samogłoski lub do spółgłoski nadaje im w mówieniu łagodniejsze brzmienie, a sama wymawiana nie jest, gdzie staje się konjunkcją, w którym razie wymawiamy jej brzmienie rzetelnie h 3) y należy pisać tylko tam, gdzie jej brzmienie w mówieniu wyrażamy rzeczywiście.

Poprawki Staszica, podane poniżej ze wszystkich kart rękopisu, odnoszą się do używania brzmień i i j: widoczne z nich, jak Staszic w całej tej sprawie starał się o jednolitość, której nie potrafił jednak przeprowadzić w zupełności.

Ujada. Str. 221, w. 6 przypatruiąc: przypatrując. Str. 222, w. 7 (i)je. 25 zw(i)ja(i)ją 26 sczezu(i)j. Str. 223 pa(i)jż 33, 37 zabi(i)ja swo(i)jem 38 (i)jędze 39 pa(i)jża 41 (i)jednego.

50    da(i)jąc 52 zbro(i)jł 224, 56 zbro(i)j 62 Tro(i)j.

Ród ludzki. Str. 63. = Tom VII, str. 112, w. 1 od dołu jeży: ieży; str. 113, w. 7, pchają: pchaią. 13 zajękło: zaiękło. 15 jei: iei; jamie: iamie. str. 114, w. 1 już: iuż 8 jestestwa: iestestwa 9 jego: iego 10 bije: biie; rodzaju: rodzaiu. 13 jakiem: iakiem. Str. 64 = str. 114, w. 17. już: iuż; str. 115, w. 1. jest: iest; czuje: czuie. 2 sprzyja: sprzyia. 4 jeszcze: ieszcze 5 jnnym: innym 6 jest: iest 8 swojch: swoich 10 jnnym: innym 12 jestestwa: iestestwa; 13 pokoju: pokoiu 17 czuje: czuie 18 niszczeje: niszczeie. 20 zmuszają: zmuszaią. Str. 116, 2 jnnemi: innemi; 2 i 3 jstnął: istnął.

W treści księgi czwartej: w. 3 wywija: wywiia.

Str. 65 — Tom VII, str. 118, w. 4 następu(j)ie; rodza(j)iów, 5 dozna(j)ie. 6 (j)innych 8 pozosta(j)ią; rozwi(j)ia. Księga czwarta — tom VII, str. 118, w. 2 i 4 mo(j)iem 7 (j)ieszcze 8 i 10 poko(j)iu 9 (j)iest 11 rodza(j)ie; (j)iestwom; 12 (j)iestw; rodza(j)iom 22 swo(j)ią 23 czu(j)ie. W uwadze: mo(j)iei

Str. 66, 29 (j)iestem 31 poko(j)iu 37 (j)iż; (j)iednym. 38 dwo(j)iakim; ta(j)ił 49 (j)iest

51    i 58 (j)iesteście 53 (j)inne 60 strychu(j)ie 64 (j)iego 66 rodza(j)iu

Str. 89 — Tom VII, str. 152, w. 7 bije: biie. 15 biją: biią

Str. 113 = Tom VII, str. 196, w. 5 kra(j)inie; 6 wyda(j)ie 10 swo(j)iego. Str. 114, w. 41 zro(j)ionych. Str. 115 = Tom VII, str. 197, w. 77 zbro(j)ie; 78 zbro(j)ili 84 z(j)iednania 90 zna(j)iomości 99 kra(j)iach 106 nadzie(j)ią 107 (j)iest

Uwagi. Str. 446, w. 2 igranie: jgranie Str. 68 = str. 452 w. 7 Szkocyi, Irlandyi: Szkocyj, Irlandyj (Irlandyj także w. 10). 8 rozmaitej: rozmajtej.

Str. 87 — Str. 306, 17: Dunajem: Dunaiem [Dunajem D\

7 pokoju: pokoiu 13 Danii: Danij.

23 najgwałtowniejsze: naigwałtowniejsze.

¹ Por. przemowę do VI tomu Dziel, str. XII—XIV.

4