IMGu05 (2)

Start i nory ibitf

Maj kop

Wtefci kurhan o wysokości prawie 11 m. znajdujący się w pobfcżu miasta Mojkop na Kubaniu. Jego nasyp nakrywał obszerną jamę grobowy o wymiarach S.3 x 3,8 m, głęboką na niecałe 1.5 m. o Ścianach obłicowanych drewnem i flankowanych potężnymi słupami osadzonymi w narożnikach.

Wnętrze famy podzielone było przegrodę na dwie komory W południowej znajdował się główny pochówek, złożony w pozycji skurczonej, z głowę skierowaną na południowy zachód i posypany ochrą. Na i wokół szkieletu zalegały liczne apfeacje wykonane stempelkiem w złotej blasze (68 lwów w dwóch rozmiarach, 19 byków. 38 kółek oraz 10 podwójnych, c ecioptaikowych rozetek). Zdobiły one zapewne poszycie baldachimu, pod którym złożono ciało zmartego(?). Wśród ficznycn ozdób znaleziono m in. ażurowe kółka ze srebra ¹ zfcxa_ zte*e zausznice i guzy. łczne paciorki z turkusu. kar-neofcj i złote. Na czaszce zmarłego znajdowały się ponadto, zsiozone jedna obok drugiej, dwie wąskie taśmy ze złota (diademy), 5 małych kółek złotych, 2 kółka ze złotego drutu 9uzy Po jego prawej stronie ułożono obok siebie - ^{A -}’ eh ze srebra i złota rurek o długości 1,13 m, na hasadzone byty figurki byków (2 złote i 2 srebrne), te pełniły zapewne pierwotnie funkcję żerdzi podtrzymu->3cycn baidacnm Na wysokości kolan zmarłego, po prawej ^s ^ono też kołczan ze strzałami, z których zachowały krzem^nne rombo»dałne i półksiężycowate grociki. Pod *crodntą Ścianą pozostawiono 17 naczyń, z tego 14 ze ^0rc“^a*² ^    • 1 kamienne, aśe z nałożonym okuciem szyjki

⁵⁵°*^cr*^w*^c^* ^naP^fZ®^ciw zaś 8 niezdobłonych naczyń ^*ⁿ*^ars*^fC^ ' oeniue kófca srebrne W południowo-wschodnim ^lezała przewiercona osełka, zielony kamień w złó-^a*"^{e 1} *ń4*onene z miedzi arsenowej: siekiera, motyka-

___ ^{2 P0}**^2eczryn otworem, topór z krzyżowym ostrzem,

¹ siekiera kamienna.

_r ^J®^a POSiocna połowa jamy. podzielona także na dwie również pochówki (kobiece?) skurczone na °chr    P°^c*^ll^^e*^< głńwny orientacji, posypane

9 __    ^ *^{2Jr e} ^c*e we wschodniej części znaleziono

^    * oneu złotego ozdobione paciorkami z karne-

.___ⁿaczyn>ą miedziane: misę wiadro, dzbanek j kocioł

_M ^    ** *^,/^norze zachodniej był natomiast wyposażony

złota 1 kameołu oraz gSntane naczynie. r^/^T***⁸** ■^reereetąące z całego zespołu znalezisk są dwa z    z lyijm nmemenum flgurdnym Ne jednym

(wetlug nłaKtorych odwzoro-kww«7u) z Swmi rtrrswaTi ł niedźwiedziem ^ yrsotawym zoWały w dwóch rzędach zwie

rzęta krążące wokół jeziora: 2 byki, koń. lew l 2 ptaki ora* _? antylopy, pantera I dzik. Na drugim naczyniu przedstawiono ir_;o. czące za sobą: 2 barany, byka I 2 pantery Dno tego nac*. nia zdobione jest rozetką z łuczków. Stylistycznie część bów wchodzących w skład tego zespołu, zwłaszcza przede, włenia na srebrnych kubkach, nawiązują do terenów Bliskie go Wschodu.

Ryc. 377    Maikople * Podstawieniem gór

Srebrna waza z kurhanu w mbjiwk (Kaukaz?) I korowodem" zwierzą*

nym grobowcu z Nalćik. Obok kurhanów znane są także osady, jak np. osiedle Dolińska kolo Nalćika usytuowane nad rzeką i składające się z grup budowli o ścianach plecionkowych wytępionych gliną, z paleniskami pośrodku [Majkop].

U schyłku IV tysiąclecia BC, w środowisku kultury majkopskiej zaszły przemiany związane z silniejszym ujawnieniem się miejscowych tradycji kulturowych w postaci zespołów typu Novosvobodnaja. Ostatecznie środowisko to straciło tożsamość kulturową pod presją ugrupowań stepowych i społeczności kultury dolmenów ze strefy kaukaskich; wybrzeży Morza Czarnego.

Największe znaczenie w rozwoju cywilizacyjnym obszarów leżących po północnej stronie Kaukazu, w środkowej epoce brązu, odegrała jednak tzw. kultura północnokau-kaska. Wynikało to przede wszystkim z ogromnej aktywności działających w tym środowisku ośrodków metalurgii brązowej. Bazując na miejscowych zasobach rud, np. z wyrobisk w Teberde i Chabeze, rozwinęły one produkcję na skalę pozwalającą w znacznym stopniu nasycić wyrobami brązowymi zapotrzebowanie ugrupowań stepowych. Szczególnie silne związki w tym zakresie łączyły ośrodki północnokaukaskie z populacjami kultury grobów katakumbowych. Tak jak środowiska kultury majkopskiej, których były zresztą kontynuatorami, ugrupowania kultury północnokaukaskiej przyczyniły się do upowszechnienia wysoko zaawansowanych technologii obróbki brązu na stepach wschodniej Europy oraz upowszechnienia kaukaskich wzorców stylistycznych.

Zajmując rozległe i zróżnicowane geograficznie obszary Przedkaukazia od Dagestanu aż po główny grzbiet Kaukazu i stepy Kubania, ludność kultury północnokau-kaskig} wytworzyła model gospodarczy zdominowany przez różne odmiany hodowli, zwłaszcza sezonowy wypas dużych stad. Potwierdzona jest także znaczna rola rolnictwa (m.in. znaleziska sierpów - najpierw z wkładkami krzemiennymi, później litych -metalowych), a także łowiectwa. Ogromną rolę w gospodarce odgrywała też produkcja i dystrybucja przedmiotów brązowych. Znaleziska kultury północnokaukaskiej znane są przede wszystkim z licznych kurhanów nakrywających pochówki szkieletowe, początkowo składane w pozycji skurczonej, później - w wyprostowanej. Niekiedy jamy grobowe wykładano kamiennymi płytami i nakrywano brukami, otaczano dodatkowymi konstrukcjami itp. W1. połowie II tysiąclecia BC tereny Przedkaukazia znalazły się znów w zasięgu silnej presji stepowców, która spowodowała naruszenie miejscowych struktur i kryzys wytwórczości brązowniczej. Do- ___

piero po połowie II tysiąclecia BC obserwuje się po-nowną konsolidację północnokaukaskich ośrodków metalurgicznych i renesans, a nawet wręcz „barokowy” rozwójbrązownictwa w obrębie tzw. kultury kobariskiej, dziedziczącej stare - północnokaukaskie - tradycje.

Późną epokę brązu na pozostałych obszarach kau-kasMch charakteryzowała daleko idąca atomizacja zjawisk kulturowych. Był to efekt intensywnego krzyżowania się w tym regionie wpływów różnorodnych ośrodków cywilizacyjnych, a także infiltracji różnych grup ludności (zwłaszcza stepowej), które stale wzbogacały zasób miejscowych tradycji kulturowych. W północno-wschodniej części Przedkaukazia (Dagestan) wyróżnia się m.in. tzw. kulturę kajakentsko-choroczojewską, w centralnej kobańską, a w północno-zachodniej - kubańską Wśród tych ugrupowań szczególne znaczenie miała kultura kubańska / uwagi na niezwykłą aktywność miejscowych ośrodków metalurgii brązowej. Podobne renera produkcyjne funkcjonowały także w obrębie

tzw. kultura północnokaukaska

Ryc.378

Brązowe zapięcia pasa i topór kultury kobańskiej z X--VII w p.n.e.

421