IMGu19 (2)

buninouy wiat

or>so*daqa plemion oludraowotiacfcich

itfTrmfpąą^

*****9*^

H

■

Jedną z najważniejszych cech struktury osadniczej plemion południowot^ b\ła obecność ufortyfikowanych kamiennymi murami osiedli-twierdz, położonu? niekiedy w miejscach bardzo trudno dostępnych (Malko Kale koło Sozopola, Ha™¹ Georgios w Maronei, cz\• Asar Tepe). Niektóre z nich były zapewne siedzibami I₀y nych władców, inne robią wrażenie zespołów o wielorakich funkcjach polityoj gospodarczych i religijnych. Część pełniła niewątpliwie funkcję refugiów. Szczejj często występują one w górach Bałkanu, Rodopach czy Strandży.

Konsolidacja plemion południowotrackich po okresie przejściowym była zap^J procesem przebiegającym dość dynamicznie. Już w ciągu X wieku BC, przejawiały^ ekspansywność skierow aną głównie w kierunku północno-wschodnim, czego wyrami było ukształtowanie się w międzyrzeczu Dniestru, Prutu i Seretu tzw. kultury Co^. I -Sachama, datowane] na okres między połową X a połową VIII wieku BC. Oddział* ma te sięgnęły również kultury czarnoleskiej, w międzyrzeczu Dniestru i środkowi Dniepru, wpływając m.in. na zmiany stylistyczne w jej inwentarzu. Pod koniec m i w początkach \TI wieku BC, północno-wschodnie tereny Tragi Południowej znalad się z kolei w zasięgu penetracji stepowców, tym razem koczowników ze środowiska kim. meryjskiego i wczesnoscytyjskiego. Wyrazem tego było pojawienie się zespołów w typJ nowoczerkaskim (Belogradec, Carev Bród), a także wczesnoscytyjskim, reprezentujący^ horyzont Gumarovo (Polsko Kosovo w dolinie Jantry). Jest to równocześnie sygnały twierdzający możliwość przenikania ku południowi, w stronę Azji Mniejszej, wzdłuż J chodnich wybrzeży Morza Czarnego grup ludności kimmeryjskiej spychanej przez roz-l przestrzeniający się od wschodu żywioł scytyjski. Był to dość burzliwy moment w daJ jach tych obszarów'. W tym samym czasie na tereny Azji Mniejszej napływały bowiem I trackie plemiona Tynów, Mygdonów oraz mieszkające nad środkową Strumą plemiona Bitynów (Strymonów), a przede wszystkim - Trerów, sąsiadów Tryballów, zamieszkujących po zachodniej stronie Iskyru. To właśnie Trerowie występowali jako sojusznicyKińj. merów' w kh łupieżczych rajdach na tereny Lidii po 660 BC.

Procesem, który popchnął rozwój cywilizacyjny plemion południowotrackich na zupełnie inne tory, była kolonizacja grecka. Już od końca VIII wieku BC objęła ona wybrzeża Morza Egejskiego, a później - od połowy VII wieku BC - wybrzeża Mora I Czarnego. Około 680 BC koloniści przybyli na wyspę Thasos, w 656 BC założona zo I stała Abdera u ujścia Mesty. Równie wcześnie powstało Ainos u ujścia Maricy, wspo-1 mniane już w Iliadzie (IV, 519-520) jako ojczyzna trackiego króla Peiroosa. Około! 660 BC, w strategicznym miejscu u wejścia do cieśniny Bosfor założone zostało Byzan-don. Kolonizację wybrzeży' Morza Czarnego rozpoczęli uchodźcy z Nliletu, zakładając I w 657 BC po południowej stronie delty Dunaju Histrię. Zasadniczo (przynajmniej I w tym okresie) Grecy nie byli zainteresowani opanowaniem interioru, choć niewątpliwie starali się uzyskać dostęp do obszarów bogatych w rudy (np. w górach Stranda w rejonie Apollonu;. Przykładem takich zabiegów może być zagarnięcie przez ateńskiego tyrana Pizyscratosa, kopalni złota w górach Pangaion na wschód od Strumy,co Ztttttą pomogło mu odzyskać (przy pomocy trackich wojowników) utraconą w Ate* nach władzę. Kolonizacja grecka zmieniła jednak zasadniczo sytuację ekonomiczną Tracji Południowej, aktywizując ją gospodarczo. Równocześnie rozpoczął się stopnio-wy. ale skuteczny proces hellem/acji kultury trackiej na południe od Dunaju. Wytł ij monet bitych przez poszczególnych władców trat-jMIjjjtMtGiBMkfóła Edonów (520-480 BC), czy Sparadoka króla Odrysów (około pcnowy V w t

KB

H

, punatu widzenia politycznego dla dalszych dziejów plemion |> kich istotne zim zen9 miały imperialne ambicje władców perskich. P<»

i>r/rz Persów zachodnich wybi w    uropy, a zwłaszcza

łudniowotrat' I jodbiciu przez I rży Azji Mniej-cji, Pierwszy® |

etapem rozszerzenia podbojów o tereny europejskie, a równocześnie zabiegiem mającym zapewni*: bezpieczeństwo na północnych granicach ogromnego państwa, była wyprawa Dariusza I skierowana w 514 BC przeciw Scytom. Drogą tej kampanii prowadziła przez całą Trację, przy czym nie licząc Getów, którzy, „uparcie się bronili, lecz zaraz zostali ujarzmieni, chociaż są najmężniejsi i najsprawiedliwsi wśród Traków” (Herodot, IV, 93), Dariusz nie napotkał żadnego oporu. Po nieudanej kampanii przeciwko Scytom, pozostawiony w Tracji Magabyzos opanował południowe wybrzeża Tracji, opierając perskie panowanie o twierdze Eion i Myrkinos u ujścia Strumy oraz Doriskos u ujścia Maricy. Nie wydaje się jednak, by dominacja perska sięgała w głąb inteńoru, np. zamieszkujący góry Pangaion Odomantowie zachowali niezależność, mimo bliskiego sąsiedztwa Persów w Eion i Myrkinos.

Wybuch ąntyperskiego powstania miast greckich pod wodzą Miletu w 499 BC nie zmienił tej sytuacji. Po jego zdławieniu w 494 BC, dzieła podporządkowania sobie południowych wybrzeży Tracji dokończył w 492 BC Mardoniusz. Sytuacji nie zmieniła porażka Persów w bitwie pod Maratonem (490 BC) i w 480 BC armia Kserksesa I (w której składzie byli m.in. traccy Bicynowie), mogła bez przeszkód maszerować tym szlakiem na -Termopile.

Po wojnach perskich Grecy stosunkowo szybko uwolnili te tereny od obecności Persów. Twierdza Eion została zdobyta przez Kimona (zresztą syna Mildadesa i trackiej księżniczki Hegezypili), w 476/475 BC, ostatni zaś punkt oporu - Doriskos, Grecy odzyskali w 465/464 BC. Wydarzenia związane z ekspansywnośdą Persów i konfliktem persko-greckim, musiały jednak wpłynąć inspirująco na rozwój świadomości politycznej trackich elit, jak też stymulować przemiany społeczno-kulturowe i ekonomiczne w tym środowisku. W bogatej palecie wzorców wzbogacających tracki model kulturowy pojawiły się też elementy wpływów achemenidzkich. Dowodzą tego choćby inwentarze grobowców z Duvauli koło Płowdiw, zawierających pochówki arystokracji z plemienia Bessów, datowane na 2. ćwierćwiecze V wieku BC. Obecność w ich składzie perskich naczyń libacyjnych, nie jest zapewne tylko mechanicznym wzbogaceniem darów grobowych.

Wyparcie Persów stworzyło w tej strefie sytuację względnej „pustki” politycznej, w której mogły się bardziej wyraziście ujawnić ambicje ekspansjonistyczne poszczególnych plemion trackich. Najsilniejszy okazał się związek zdominowany przez plemię Odrysów^ zajmujących tereny w południowo-wschodniej części Tracji, nad Ma-ricą. Ich władca Teres, jak pisze Tukidydes (Wojna peloponeska, n, 29): „pierwszy stworzył wielkie państwo Odrysów i panował nad przeważającą częścią Tracji”. Trudno stwierdzić, jakie czynniki mogły się przyczynić do wypromowania właśnie Odrysów, jako przodującej siły politycznej. Nie można wykluczyć, iż wśród splotu różnych przyczyn pewne znaczenie mogło mieć współdziałanie władców Odrysów z dynastią panującą wówczas w Scytii. Jest bowiem faktem, iż córka Teresa była żoną władcy scytyjskiego Ariapejtesa, ich zaś syn Oktomasades (następca Ariapejtesa, po obaleniu przyrodniego brata Skylesa - Herodot IV, 78-80) utrzymywał pokojowe stosunki z synem Teresa, wielkim władcą Odrysów - Sitalkesem. Być może do nawiązania bliższych stosunków między Scytami a Odrysami doszło w czasie wyprawy Scytów na Chersonez Tracki (obecni* półwysep Gallipoli) około 499 BC. W tym czasie (V wiek BC), silne były teśjjw Tracji scytyjskie wpływy kulturowe, zwłaszcza w zakresie taktyki wojennej. Wyraźni tego było np. występowanie w wyposażeniu, zwłaszcza pochówków arystokratycznych (np. kurhany w Duvauli) militariów scytyjskich (grociki strzał do luku). Nic te* dziwnego, że Tukidydes (11, 96), charakteryzując sztukę wojenną i uzbrojenie ple-

^11,111'¹ ackich pisał: „Getowie zaś i inne sąsiadujące w tvch okolicach [w edług Tukidy-|"‘ południowej stronie Dunaju, bliżej Morza Czarnego l.Ch.| ze Scytami szczepy tfiają takie samo uzbrojenie jak Scytowie i jazdę złożoną z łuczników”.

wyprawa Dariusza I przeciw Scytom

wpływy

achemenidzkie

ekspansjonizm plemion trackich

polityczna rola Odrysów

449