IMGu24 (2)

Stdry j mmy ńtfMf w tarczę i hełm. Gomor i całe jego wojsko, mieszkańcy Togarmy na najdalsze i całe jego wojsko, ro/liiv.no ludy są / tobą...". Rangę ludu Gomer w struktur lljfl noi terytoriów’ znanych autorom biblijnym podkreśla poczesne miejsce, jakie • ^ on w katalogu narodów, zamieszczonym w zredagowanej w VIII wieku BC/fl1!% Rodzaju (10,2-3). Gomer znalazł się bowiem na pierwszym miejscu wśród

SbrSS

wśród najeźdźców z „najdalszej północy

Ntezuydężem przybysze z Azji - Scytowie i kultura scytyjska

fenomen kultury scytyjskiej

ta. Jako synowie Gomora, w Księdze Rodzaju wymienieni są ponadto Aśkenaz,    a

cowie Iśkuzai, a także tajemniczy lud Togarma, wymieniony również przez

W odróżnieniu od kimmeryjskiego, scytyjski fenomen kulturowy od samego czątku przejawiał się oryginalnymi cechami zjawisk archeologicznych. Początki ^ wego ugrupowania etniczno-kulturowego na terenach stepowych wschodniej E_Ur pv, wyznaczyło pojawienie się w strefie Przedkaukazia horyzontu zespołów g_ro^ wych z inwentarzami całkowicie odmiennymi od znalezisk grupy nowoczerkaskj_{' której obecność właśnie w- tym środowisku była szczególnie silnie widoczna N₀J mi cechami były przede wszystkim: odmienny od nowoczerkaskiego typ uździenicy w któmn dominowało żelazne wędzidło z kościanymi i żelaznymi pobocznicami odmienny typologicznie zestaw uzbrojenia z wyróżniającą się formą swoistego d_e. sknptora, wskaźnika scytyjskości inwentarzy, jakim były żelazne sztylety typu 4 rukes, 1 wreszcie pojawienie się oryginalnego stylu zdobniczego, w którym przewag ła tematyka zoomorficzna (animalistyczna) o charakterystycznym zestawie wątków 1 specyficznej manierze przedstawiania zwierząt. Najbardziej typowe cechy tego & społu zjawisk, zwłaszcza stylistyka animalistyczna, znajdują analogie w szerokim kręgu protoscytyjskich ugrupowań Azji Centralnej, poczynając od zespołów w ro. dzaju kurhanu Arian.

•te m

na

«Ot/'

fWBMl i

iui

m

WpUte Hi)

HiHi

11 Stete en*

PP

HHH Gm

■Asa t&MOHŚ* HH llM P*rvu MlM    m    MMMMII

Mm*m Immmm |H Ukw cmmmm

mJtti* hpwowfik.y

MfcWtt u|ut"iWi (luy/u) Mura myiKoWi

iASB rafll plytowy>

(od 111 w \>

Hufww)

../■ li «*|W

Drogę i czas przenikania tych elementów ku zachodowi wyznacza horyzont znalezisk typu Gumarovo, rozsianych na ogromnych przestrzeniach stepu od południowego Uralu, aż po Siedmiogród i północno-wschodnią Bułgarię, datowanych na 2. połowę VIII i przełom VIII i VII wieku BC. Są to zespoły grobowe zawierające wymienione wyżej elementy tzw. triady scytyjskiej, ęj. charakterystycznego dla scytyjskiego obszaru kulturowego (w dużej mierze etnicznego) zestawu diagnostycznych form inwentarzy. Na obszarach europejskich (np. Przedkaukazie, środkowe Podnieprze), w niektórych najwcześniejszych zespołach tego typu występuje domieszka elementów nowoczerkaskich. Jest to z jednej strony wskaźnik ich wczesnej chronologii, z drugiej zaś efekt zetknięcia się dwóch środowisk: scytyjskiego i przedscytyjskiego - nowoczerkaskiego (w części kimmeryjskiego). Niektóre elementy charakterystyczne dla zespołów wczesnoscytyjskich (np. pewne formy uździenicy), wytworzyły się zresztą pod wpływem nowoczerkaskim, już w miejscowym, północnokauka-skim środowisku. Większość wykazuje jednak całkowitą dyskontynuację formy i stylu w stosunku do miejscowego podłoża kulturowego. Dotyczy to zwłaszcza stylistyki ani-malistycznej, stanowiącej skrajnie odmienne zjawisko od zdobnictwa geometrycznego typowego dla grupy nowoczerkaskiej, a nawet od właściwej kobańskim ośrodkom metalurgii brązowej, kaukaskiej odmiany stylu zoomorficznego. Stylistyka zoomor-ficzna charakterystyczna dla środowisk scytyjskich nie była jedynie odbiciem estetycznego zapotrzebowania na określone wątki omamentacyjne, ale wyrazem funkcjonowania właściwego tym środowiskom systemu wierzeń i praktyk religijnych (kultowych), wynikających ze specyficznej formy magicznego widzenia otaczającej rzeczywistości (animizm?^ szamanizm?). Ten obszar manifestacji kulturowej sięgał więc w szczególnie intymne sfery ludzkich zachowań.

Oryginalność wczesnoscytyjskich inwentarzy grobowych w stosunku do miejscowego podłoża i ich związek typologiczno-stylistyczny z ugrupowaniami z Azji Centralnej, podbudowuje argumentami archeologicznymi stwierdzenie Herodota (IV, 11) o azjatyckiej kolebce Scytów, zlokalizowanej gdzieś w sąsiedztwie Massagetów. Potencjał demograficzny grup koczowników scytyjskich, wędrujących wzdłuż stepów ku zachodowi, musiał być znaczny, skoro niedługo po usadowieniu się na Przedkaukaziu, manifestowali oni swą obecność również na południe od Kaukazu, w zasięgu interesów politycznych Asyrii. Kontakt przedkaukaskich Scytów ze światem cywilizacji przed-nioazjatyckiej poświadczają znaleziska (w tym złote i srebrne przedmioty) pochodzące z bogatych kurhanów arystokracji scytyjskiej, wykazujące cechy stylistyczne właściwe m.in. dla asyryjsko-babilońskiego kręgu kulturowego. Kurhany typu Kelermes, Ko stroma, Ulski Auł, Stawropol i inne reprezentują przy tym klasyczne zjawiska w zakresie architektury grobowej, formy obrządku pogrzebowego i składu oraz stylistyki inwentarzy grobowych, właściwe światu kultury scytyjskiej o licznych nawiązaniach w Azji Centralnej. Nie ulega więc wątpliwości, że to właśnie tereny Przedkaukozia były główną bazą wypadową scytyjskich najazdów i wypraw na tereny Azji Przedniej.

Po okresie wypraw przednioazjatyckich ekspansywność koczowników scytyjskich skierowała się już ku zachodowi i północnemu zachodowi, w stronę obszarów nad-czamomortkich. Czynnikiem przyciągającym ich aktywność były /okładane no wybrzeżach Morza Czarnego od połowy VII wieku HC kolonie greckie (np. Borystenes-Olbia). Scytów nęcił nie tylko urok wysoko rozwiniętej cywilizacji, ale przede \vszvst-

Ryc. 402

Złota aplikacja tarczy w postaci lezącego jelenia z kurhanu Kostromskaja Stanica (VII wiek p.n.e.)

stylistyka animalistyczna i zoomorficzna

koczownicy

scytyjscy

459