IMGu35 (2)

Vtx

Miejscowość koto ChÓt*orv-sur-Seine (departament Cóte--cfOX we wschodniai Francji, gdzie w 1953 roku odkryło słynny ocznohetsztacła grobowiec .książęcy", datowany na około 500 8C Znajdował się on pod nasypem potężnego kurhanu o śreetatey 42 m ! wysokości 6 m. ztok&Nżowanego u podnóża «hznesienia Mont Lassofe. W drownionej komorze o powierzchni 9 nr. w skrzyni rozebranego na części wozu złożono pochówek 30-35-łecniej kobiety Zdjęte z osi cztery koła wozu. owi-nę«o w płótno i ustawiono wzdłuż wschodniej ściany komory. Liczne, brązowe okucia kół i skrzyni wozu, wskazują na jego paradny charakter Zmarła miała na sobie masywny diadem (czy raczę; naszyjnfc) o wadze 480 g. wykonany z 24-karatowego zsoia. Po zewnętrznej stronie jego odgiętych na zewnątrz, grjszkowatycn zakończeń znajdują się figurki uskrzydlonego «or»a (Pegaza) Przedmiot ten pochodzi zapewne z warsztatów którejś z greckich kotonii ze strefy nadczarnomorskiej. pownazanej ze środowiskiem scytyjskim. Zestaw biżuterii uzupełniały bursztynowe I kamienne paciorki, bransolety z gaga-fe burs^nu. brązowe nagołennio oraz siedem fibul. Elementem wyposazerka wyróżniającym ten zespół jest jednak serwis naczyń greckich, wśród których uwagę zwraca przede wszystka ooęzpy brązowy krater, ustawiony w północno-zachodnim 'aroznfcu komory grobowej Jest to dzieło korynctóch pracowni. - wadzę 208 6 kg wysokości 164 cm i pojemności około ^00 i Przywieziono go zapewne w częściach i zespojono dop«ro na miejscu, dopasowując oznaczone na złączach po-szczegóne eemerfy Pod bogato zdobionym brzegiem krateru, "•a cyfedryeznej szyjce, przedstawiony został - techniką wypu-WtefjD niskiego fetetki - korowód ciężkozbrojnych wojowników ^apW«r) i wazów bojowych (rydwanów) z czterokomymi za-l*8fi0Bni Bogać zoofone imacfe obramowane są od dołu po-PRpdąnd gorgon oraz (od rwiętrza) figurkami lwów. Pokrywę kra-'^er-    figurka kobiety przedstawiony w manierze che-

t&tetpsfyczneż da sztk okresu archaicznego. Zestaw naczyń • Ufrmme uzup^neją: prosta srebrna misa. aitycka czarno-figurowa czara (skyphos) z przedstawieniem Amazonek czących z wojownikami oraz podobne, ale nlezdobłone nie. dzbanek (oinochoe). dwie etruskie czarki brązowe i innej, uszkodzonej czarki.

Grobowiec z Vix był związany ze znajdującym się na ^ Lassois osiedlem obronnym, o powierzchni 500 x 150/120 które ufortyfikowane było wałem ziemnym, oblfcowany_rn obydwóch stron kamiennym murem. Intensywne zasiedl tego obiektu w późnym okresie halsztackim I w okresie ią* skim poświadczają niezwykle bogate znaleziska (ponad L fragmentów ceramiki, w tym Importowanej greckiej, czanw gurowej. a także setki wyrobów metalowych - ozdób, dzi. broni itp.).

Ryc. 414

Brązowy krater z grobu książęcego w Vix

pośredniego otoczenia strefy śródziemnomorskicj. Intensywność procesów adapta-cyjnych w środowiskach środkowego i górnego dorzecza Dunaju, wynikała ze społecznej potrzeby odbudowania własnych struktur i instytucji społeczno-kulturowych na wyższym poziomie cywilizacyjnym, tak by przy kolejnej „próbie" mogły one w peta sprostać sytuacjom kryzysowym [Hallstatt].

W stosunku do wcześniejszego podłoża kulturowego późnej epoki brązu, ugrupowania halsztackie znamionowała przede wszystkim wyraźnie zaznał zona hierarchia* noić ustroju społeczno politycznego. Na szczycie piramidy społecznej znajdowalist lokalni władcy (JtMązęta^, których szc zególny status ujawniają y;r« »ł»« rwce odbiegają S»o4ta4aid»0ttfidardów monumentalna ar< hitekturą 1 Imigiictw-m wyposażana

Są to w zależności od regionu i miejscowych tradycji pochówki ciałopalne lub szkieletowe złożone w drewnianych komorach, obłożonych kamieniami i nakrytych potężnymi kurhanami o średnicy kilkudziesięciu metrów (np. Gemeinlebam - około 50 m średnicy czyiGrossmugel - 55 m średnicy i 16 m wysokości; obydwa w Dolnej Austrii, Hochmichele w Wirtembergii - 75 m średnicy i 13 m wysokości). Ten ostatni otoczony był przez 2 \ mniejszych mogił, tworzących jakby do dla monumentalizmu kurhanu „książęcego**. Szczególną rangę wielkich kurhanów na terenie Słowenii wyznacza liczba kryjących się pod nimi pochówków (np. Magdaleńska góra - około 400). Pochówki uładcóvjr wyposażano szczególnie bogato, w zależności od lokalnej tradycji: w naczynia libacyjne i dary konsumpcyjne (np. południowo-zachodnia Słowacja), w komplety oporządzenia bojowego z pancerzami i hełmami (np. Słowenia), w zestawy uzbrojenia i części rzędu końskiego (południowe Niemcy) czy wreszcie w metalową i glinianą, importowaną (etruską, grecką) zastawę i elementy umeblowania (kultura zachodnio-halsztacka). ^Szczególnym przejawem barbarzyńskiej wystawnośd inwentarzy globowych jest [gigantyczny brązowy krater z grobu książęcego w Vix, będący arcydziełem greckiego rzemiosła artystycznego [VixJ.

jMpakterystycznyrn elementem wyposażenia pozostawianego w grobach były wozy żałobne, na których zapewne transportowano zmarłych na miejsce pochówku. Nie biorąc pod uwagę specyficznych cech stanowiących o halsztackiej tożsamości kulturowej, całość tego zjawiska jako idei cywilizacyjnej nawiązuje najsilniej do środowiska scytyjskiego. Wyrazem tego są nawet pojedyncze przypadki występowania kamiennych stel nagrobnych, ustawianych na szczycie kurhanu (np. Hirschlanden z Badenii-Wirtember-gii). Przedstawiają one postać wojownika, wyrażającą ideę kultu zmarłych przodków -protoplastów panujących rodów. Kamienny posąg z Hirschlanden, symbolizujący wital-ność natury Ubóstwionego herosa, nawiązuje poniekąd stylistycznie do etruskich przedstawień młodzieńców czy greckich kurosów okresu geometrycznego, w sposób znamionujący jedność [europejskiej cywilizacji epoki żelaza. Najbliższe w przekazie ideowym i w wyrazie artystycznym odpowiedniki znajduje jednak

wśród scytyjskich stel nagrobnych.    ■ ■■■■——

Filarem, na którym opierała się pozycja społeczna arystokracji Iłalsztackiej, a zwłaszcza lokalnych władców, byppszbudowana liczebnie warstwa wojowników.

Jej rangę i prestiż społeczny wyrażał rytuał grzebalny, w którym tendencja do heroizacji archetypu wojownika jest wyraźnie czytelna. Przejawem tego był zwyczaj wyposażania pochówków mężczyzn w uzbrojenie, najczęściej zaczepne, a na terenach posiadających bliższe związki i ośrodkami greckimi i etruskimi (np. Słowenia, Chorwacja), również obronne (importowane lub własne). Niemal obowiązkowym elementem inwentarza grobów wojowników były też zestawy części rzędu końskiego, zwłaszcza metalowych elementów uździe-nicy. Jest rzeczą znamienną, że typologicznie wywodziły się one w całości od form pochodzenia wschodniego, ta*. kimmeryjskich, rozprzestrzenionych w Kotlinie Kai puckiej w środowisku zdominowanym przez element koczowniczy. Wyraża to niewątpliwie nie tylko przejęcie, ale wręcz rodzaj fascynacji kulturowej tym •opektem dorobku cywilizacyjnego koczowników, kto*

¹ v wiązał się / powszechnym wykorzystaniem 'własz*

^{1 /,ł} ■ technice i taktyce bojowej konia wierzchowego]

rodzaje pochówków

Ryc.415

Rekonstrukcja pochówku z kurhanu VI w Hochrrśchete