pic 11 06 030531

LEE BYHOH JE3*XiXGS

z rysunków satyrycznych. Majora Hoopłea Słowo to znajmijescy czysto ii- 6ą£.ędztwję takich określeń (najwyraźniej uważanych za jego synonimy). jak ,ekscentryczny’, „dziwaczny„ekstrawagancki”. ..wyszukany’, „fantastyczny’ , „absurdaLny”, „niedorzeczny" — ale także „przera-• „złowrogi", chorobliwy' , .gotycki”, „monstrualny i makabryczny , Pozycję pośrednią nhędzy tym: sferam. znaczeń wydają snę zajmować „nienormalny .szpetny i ..zdeformowany’ ^M Wzmiankę-

0    „ładnie groteskowym budynku najeży uznać za anomańę ^u

Duża jest także rozpiętość tego, co okreśia się jako grotesk owe: do przykładów łatwiejszych należą chimery gotyckie (kilka przypadków), maski i rzeźby afrykańskie, ludzie z pewnym: deformacjami ciaia czy okaneczemami (np. Indianie południowoamerykańscy, którzy tirmeszcza-ją krążek w dolnej wardze) ^u, rośliny skarłowaciaie wrinitek napromie-niowanu atomowego ⁵⁴, wiktoriańskie lub dziwacznie zaprojektowane bu-dwrk^B, kobiety w malarstwie Picassa i De Koor. r.ga mask. karnawałowe, uniwersyteckie konkursy brzydoty, rysunki Chariesa Addamsa

1    (zupełnie trafnie) komiks o Dicku Trący, komiksy grozy, role grane przez Beię Lugosi, musical pt. Totentanz oraz twórczość Wihiama Faulknera, Tennessee Wiliiamsa, Carson McCuliers i Laurence a Durreila **.

** Z bnku ffllejici (meisbet tu dokumentacje, z wyjątkiem przykładów szczególnie ‘jderzających bądź wymagających dodatkowego komentarza. Użycie tego termimi przez rząd Stanów Zjednoczonych zostanie wyjaśnione późnie;: -lżycie przez Majora HoopSea ^26 XII 1454), aczkolwiek utrzymane poniekąd w tym samym duchu, jeft raczę; złożone i niezrrpetme jasne < Ra' — nie potrzebuje ta Ir, eg', gro-tełfcowego przypołroaeisia, że mam tytko 1* dolarów").

«    17 VI 1*57, s. 14

“    C«rjgraphic~ 121. nr i (styczeń 1462). ł 11* Wśród dotkniętych

nieszczęściem oaób tak określanych są także oCary akromegalii („Saturday Eveiur,g Post" a V 1457, s 114) Ostatnio w magazynie ..Life ' 04 VIII 1M2. s. 34) czyta-śmy o dzieciaczi .groteskowo zdetoemowanych wskutek stosowania thałidomidu. « „New Yorfcer", » VII 1*57, s. 47 ił

¹⁷ Jfp. Pałac Kultury w Warszawa (JSaturday Esretii.ig Post’, 9 III 1*57, a 100); ół Sagrada Familia Gaudśego w Barcelonie (*Time"\ 1* VIII 1957); Imperial 1 Franka Lloyda Wrighta w Toldo („Time’, 23 XII 1*57).

“ Zflb. W Van (TConnor, The Groteujue *n Modern American Fiction. lege English” 20 (1*54), a 342—346, i wersją rozszerzoną stanowiącą tytułowy jego ostatniej książki, The Grtnetąne: An American Genre and Other Esscy* yznnale, Illinois, 1462). CFConnor opiera się w swym pojmowaniu groteski na ach V. Hugo, Huskina, Bagehota, a zwłaszcza Th. Matma; zajmuje się pode niczym nie usprawiedliwioną i niestosowną przemocą i brzydotą, obrazem aa pozbawionego sensu, lecz mogącym wskazywać drogą do nowego rodzaju u i piękna, w utworach takich autorów, jak William Faulkner. Nelson A igr en. wood Anderson, Nathaniel West, Carson McCuliers I James Purdy. Konkluduje on: „Groteska jako gatunek czy forma literatury współczesnej jednocześnie staje wobec an typoetycznoid i brzydoty i przedstawia je, od strony oka, jako najbliższe dostępnej nam wzniosłości Groteska obraża nasze poczucie ustalonego porządku i zaspokaja lub zaspokaja częściowo naszą potrzebę choćby tymczasowego, bardziej elastycznego uporządkowania" (s. 19).

Wśród tworów natury tak określanych znajdują się sęp amerykański i kangur (ten ostatni przykład znajdujemy u tak pedantycznego stylisty jak James Thurber)^lł. Częste są przykłady, gdzie pojęcie groteski zlewa się z budzącą grozę okropnością; tak „ze wszystkich bóstw hinduskami żadne n:e jest tak wstrząsająco groteskowe jak Kali, bogini zagłady — ma ona płonące czerwone oczy, podobne do kłów zęby i cztery ręce a w jednej z nich trzyma oderwaną głowę ludzką **. Za groteskowe uznano również: pomysł Hawthorne’a węża wyhodowanego w żołądku człowieka*¹; obraz, na którym , stwór podobny do psa goni krzyczącą chimerę, na pozór przygwożdżoną do krzyża” **, i dzieci opuchnięte wskutek choroby nerek ⁿ. Najbardziej może wstrząsający przykład znajdujemy w Hiroshimie Johna Herseya, gdzie opisani 3ą okropnie poraniem łtt-dz.e ^u.

Równie często jednak możemy zaobserwować jedynie nieznaczną dzi-

waczność lub niewłaściwość w zjawiskach określonych jako groteskowe, takich jak: małe dziewczynki w trykotach, obyczaje i moralność w Kaliforn.: ^K, życie roślinne na pustyni Mojave, ślady szminki na twarzy mężczyzny. prowincjonalny polityk z Południa, młodzieńcze wyczyny Chur-ch.lla. Humbert. postać z powieści Nabokova, w 3wej namiętność: do LoLty, triumf senatora McCarty ego czy film str.pteasowy pokazany bez towarzyszącego mu dźwięku, dla wprowadzenia w błąd jury¹* Dziwaczne postać .e, np. w po wieść.ach, określa się modnie jako „groteski (praktycznie jest to jedyna możliwość użycia tego słowa jako rzeczownika w języku angielskim). Tak w.ęc dla Wolcotta Gibosa „mężczyźni : kobiety w The Iceman Ccrmeih i Zmierzchu długiego dnia {„} byli groteskami w tym sensie, że ich degradacja i rozpacz niemal śmiesznie wy-

'■* .Hoiiday", grudzień 1980, i. 11. J. Th ar ber (The 7 eart vrdk Roa. brjstfjn 1937. s. 254) cytuje rysownika Charlesa Addamsa. który mał powiedzieć, że otrzymuje do swych rysunków szereg sugestii, z których większość nie nadaje się do

wykorzystania, gdyż _są one w najgorszym możliwym guście, ale czasami w pewien groteskowy sposób zabawne’’. Addams daje więc do zrozumienia, że jego własne prace nie są groteskowe — nie jest jednak jasne, na czym opiera się to przekonanie

» „Newsweek’, 3 VUI 1959, s. 38

^c ZAgar Allan Poe and Othert: Repreientatire Short Sterna of the HtmeteaA

Centura. Ed. M. 3 a u d i n, Jr. New York 1953, i 38

“ liter, 4 III 1937. s. 79 Chodzi o obraz Francisa Bacona. ^a .National Kidney Diseaae Foundation, Southern Calitornia Chapter Bafletńt”. bez daty. Osoby, które muszą w dziwacznych pozycjach leczyć złamana, prawie na pewno będą określane jako groteskowe, tak jak w depeszy United Press z 2* IV 1934 o dziewczynce cierpiącej na skutek długotrwałego znęear.a się nad nią przez matkę.

“ J. H e r s e y, Htrothima. New York 1948, s 45.

* Jżew Tarto'’, 27 III 1954, s. 119—120.

» „Los Angeles Times", 19 XII 1981, pt 1, S. 18.