skanowanie0022

222 Gatunki wypo^dzi

Klasycy polskiego reportażu: Arkady Fiedler Kanada pachnąca żywicą (1937); Ksawery Pruszyński W czerwonej Hiszpanii (1937); Melchior Wańkowfa^a tropach Smętka ! Bitwa o Monte Cassino (t. l-^_t 1945-1947), trylogia W ślady Kolumba (1967-1969); Krzysztof Kąkolewski 22 historie, które napisało życie (1967), Co u pana słychać? (1975); Hanna Krall Zdążyć przed Panem jogiem (1977); Ryszard Kapuściński Cesarz (1978), Imperium (1993)®.

*r '

9.1. Wprowadzenie

Dążenie do poznawania i głębszego przeżywania świata w procesie tworzenia (a także odbio^^eportażu jeffityy||ci|fepoza Jjipszut^a* nie odpowiedzi na faktograficzne pytania sprawozdawcy: kto? co? g|ii|g i kiedy? kię^lnkf^Ipowied^lfe^pyttlia podstaii|j|fe dla jednostki refleksyjnej i wspólodczuwającej: jak? i dlaczego? Dla sytu-acj|;komunikacyjnej reportażu istotne jest zatem porozumienie między nadawcą i odbiorcą^komunikatu 'vf ty?fn zakresie, jaki wyznacza owych sześć pytań. Zarówno bowiem reporter, „aktywny świadek po-^^Mący pjggpdy i opowiadający się za prawdą” [MilM 2001, s.; 1 j, jak i czytelnik, widz czy słuchacz, pragnący świadectwa tejże prawdy, zadają te pytania sobie i innym w dążeniu do rozwikłania i przeżycia tajemnicy świata. ^{1 2}

9.2. Nadawca reportażu

Postać nadawcy w reportażu rozbija się zwykle w tekście na różne glosy ^iSjafjrzenia:, V

a)    glos reportera - narratora - mówiącego o tym, ps^widzi i słyszy (monolog trzecioosobowy) oraz reportera - bohatera i reportera - komentatora - ^ó&Mego o tym,ib sam czuje i myśli (narracja pierwszoosobowa i trzecioosobowy komentarz);^s

b)    głosy zewnętrznych wobec reportera bohaterów reportażu - przed-

^^§p|ąSGh    doświadczenia, odczucia i przemyślenia (narracja

pierwszoosobowa w mowie niezależnej, śygńalizot§£na 4#ykle przejśćie|j ' do nowego wiersza i rozpoczynającym go myślnikiem albo ujęciem cudzej wypowiedzi w cudzysłów) lub udzielających swych myśli i przeżyć reporterowi (mowa pozornie zależnaJ|p|z(^He niezależna - bez graficznych śladów odrębności), albo też glosy sprawozdawców — pośredników, którzy jako świadkowie opojgfiadąją zdarzenia z życia innych bohaterów;

c)    świadectwa listów^iamiętników, pis^. urzę|i^^hp>fi|i^i dokff* mentów - przytaczanych jako cytaty dla potwierdzenia faktów przedsta-

reportażu (zapisywane zwykle kursywą lub w cudzysłowie -dla odróżnienia od tekstu reporterskiej^{3 4 5 6 7} relaąfi))    ’ *    \ , -

d)    spojrzenia fotoreportera i grafika, utrwalone na zdjęciach i mapach

-    jakby bezpośrednio prezentujące wybrane sytuacje, miejsca,

postaci przedstawione w reportażu.

Reporter poprzez swoją świadomość scala tę wielość głosów i spój-*" rżeńw jeden spójny komunikat, gdyżfSamjesti^ądrzędną instancją selekcjonującą różnorodne elementy, porządkującą je i formującą tekst.

Reporter może przedstawiać się odbiorcy w różnych ujęciach i z różną wyrazistością. Zwykle stara sięjBjtiej lub bardziej dolphpe zaznaę§pv.f|Wją obecność w tekście. Spójrzmy na przykład reportażu „Przemienienie w Toporowi# Marii Nowakowskiej Majcher⁷ [zob. Aneks], w którym reporter ujawnia się na kilka subtelnych spo#bbót|: "f*

1

ami;,Reportaż”, [w:] Słownik literatury polskiej XX wieku. Wrocław,.,: Ossolineum, s. 930-935. Niedzielski Czesław (1985), „Reportaż”, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklo-pedyczny, t. II. Warszawa: PWN, s. 280-282.    J^^^fe88), „Reportaż”, Hy:]

Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, wyd. Eł popr. Wrocław: Ossolineum, Jp 1-432. Wólpy Kazim^fe '-p996a), Reportaż - jak go HeiptsaS^ Poradnik dla słuchaczy studiów dziennikarskich. Rzeszów: Wydawnictwo Oświatowe FOSZE.

2

Podajemy tylko wybrane przykłady |lffcżkpt||fch publikacji reportażowych - lista nazwisk i tytułów może byó wydłużana. Tu kryterium wyboru była powtarzalność wymienionych nazwisk i tytułów w opracowaniach słownikowy^ i poradnikowi^ żob, przypis 1. Odsyłamy też do innych prac: wybitne nazwiska reportażu światowego wymienia Ryszard Kapuściński w Lapidarium III [Kapuściński ^!2000a, s. 3if7-39f|, a nie doceniane jeszcze nazwiska polskich pisarzy-reportażystów - w Lapidarium IV [Kapuściński 2000a, s. 102]. [Zob. też Wańkowicz 1974, Karafka la Fontaine’a,X I, cż. I].

3

Reportaż „Przemienienie w Toporowie” został przytoczony w eaioś4 ha roz-

4

działu w Aneksie. Z tego tekstu czerpiemy najwięcej przykładów mających zobrazować

5

różne cechy reportażu polskiego, choć, co wydaje    pie wszyst|tolsjij^t$; wlai’

6

ściwe reportażowi są w nim. zastosowane. Dlatego w całym rozdziale będziemy się także

7

powoływać na wiele innych tekstów Mportażowych, które l|i|ftp«!%!na bażB|ai|terialową