22463 skanuj0007 (282)

Przed burzą bywa chwila cicha i ponura;

Kiedy nad głowy ludzi przyleciawszy chmura Stanie i grożąc twarzą, dech wiatrów zatrzyma,

Milczy, obiega ziemię błyskawic oczyma,

Znacząc te miejsca, gdzie wnet ciśnie grom po gromie.

(A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, VIII)

bura burza od boru i jak bór dudni piorun rzucili na wodę złocisty kij

(J. Czechowicz, ze wsi)

Tematem obu fragmentów cytowanych wyżej jest nadciągająca burza. Trnm| jako czynnik obiektywny w determinowaniu aktów wyborów stylistycznych powiniril narzucać dające się łatwo wskazać elementy wspólne obu tekstów i można Iiy przypuszczać, że takich elementów będzie stosunkowo dużo. Czy tak jest rzeczywiści*^ Zestawmy wspólne elementy obrazów poetyckich:

—    widoczne nadciąganie burzy,jp*

—    chmury burzowe,

—    wyładowania atmosferyczne (błyskawice i grzmoty).

Wolno przypuszczać, że w każdym tekście, którego tematem jest nadciąga ji|• ii burza, muszą pojawić się te same ewokujące ją słowa. Tymczasem nie: w przywoła nycli przykładach tylko jeden wyraz burza występuje w obu fragmentach. Co sprawią co decyduje o tym, że oba teksty posiadają wskazane wyżej cechy wspólne? Władni# (tynonimiczne środki językowe. Zestawmy je w przejrzysty układ:

Mickiewicz: przed burzą błyskawice grom

Czechowicz: bura burza złocisty kij piorun

Temat narzucił obu twórcom konieczność uwypuklenia warstwy brzmieniowy CO zostało zrealizowane za pomocą onomatopei, ale ponieważ cele wypowie¹'*' poszczególnych twórców nie były identyczne, następują dalsze zróżnicowania styli** tyczpe. Porównajmy: Mickiewicz chce przedstawić przysłowiową ciszę przed bur/<l■ toteż cytowany fragment jest częścią dużego porównania ciszy we dworze soplirow* skini przed zajazdem z ciszą w atmosferze przed burzą, i stąd:

chwila cicha

dech wiatru zatrzymany

milczenie

Artystyczny cel wypowiedzi kazał Mickiewiczowi oddzielić błyskawicę od grzmot¹¹ (gromu), zaś Czechowiczowi traktować wyładowania atmosferyczne jako całość błyskawicę i grzmot, przy czym zastosowany przez niego chwyt onomatopei potęg¹¹)¹⁴

iMa ........... ( burzy bowiem ma tutaj inaczej niż u Mickiewiczu

M# itiimai auiniiomiczną. Ujęcie tematu powoduje z jednej strony, u Mic-i m,i(|)i rozmach, dbałość o szczegóły, z drugiej strony, u Czechowicza, Hu ,, i, |, /i,iwUk, szkicowość obrazu.

Di u,,, u i km z YNliiitia przez obu twórców zabiegu personifikacji burzy oba •iiłtitli uint/nle zróżnicowane przez czynniki o charakterze subiektywnym.

prisotilllkacja jest zorientowana nastrojowo i semantycznie przez I ... . # I ti z ki frazeologiczne: cisza przed burzą i rzucał oczyma błyskawice, 111,, mi tłu ulu,!/ ilnil.iikowyiui treściami i dramatyzują go. Personifikacja i, I, , #,i iili/uWiimi została przez użycie czasownika rzucili, który ma £(ii|mh*i uluii/iuwon /.ii, a zamiast udramaty/.owania mamy liryczną, spokojną mik tn)i|, ,| i ,,nii .1 i. ni kolorystycznym: bura burza — złocisty kij. (lelowo H tilit a#mu i (imi/i, lak istotną u Mickiewicza przez nazwanie błyskawicy muttm IpZNt

mi. | iiuiili/ę przeprowadziłem tutaj po to, aby udowodnić zasadność i #u\ ii unit wypowiedzi nie przesądza w żadnym stopniu o |>ntlnlurii litym n kutii i tożsamości efektu artystycznego.

bu # zagadnieniami wyliom elementów językowych podczas niowicnia i *i kilta i u olilcmów, z których omówię najważniejsze, Po pierwsze, czy śliwy " /.altrenie wszystkich poziomów organizacji wypowiedzi? (Izy i liti rirwykituI wybór elementów językowych na poziomie warstwy I a |[| 11iwom /.runie dokonujemy wyboru w warstwie semantycznej? am/łiii, u kslii należy rozumieć jako szereg wyborów zliicrarcltizowa-HI Im żal y wcześniejszy wybór ogranicza możliwości wyborów D y mi uniemożliwia. Najważniejszy wybór dotyczy z racji natury m(I koiiimilkaiji semantyki, znaczenia zarówno całego zdania, jak I    liytBj wyrazów i ten wzgląd decyduje przede wszystkim

^|#|m Oj liniilimka natomiast umożliwia wybór najstosowniejszych lin m | I*li walni brzmieniowy, jeśli założona jest wstępnie organizacja *¹¹¹ 1 '• i | a. o u o m a t o pej a i inne.

I ¹H Wyboru elementów językowych w trakcie tworzenia komunikatu Hm] • lok i hi u j*' wyłącznie z językowego kodu, z paradygmatu jako podsystemów języka? jest to jeden z bardziej skomplikowanych ii\iIi wspolizesitej stylistyki. Wydaje się, że wyborów dokonuje od s y s i e m ó w języka ogólnego, wypracowanych B BMW lltmych iipoloeznle grup, na przykład zawodowych. Don i cni ti-! uli tuW piawnyelt, sonet, rozkaz czy komenda wojskowa to teksty jy I' M'kowym i stylistycznym. Subkiidy językowe w przcciwieu HVhH ognlncgo / całą pewnością ogramc/iiją możliwości wyborów d» n Hitiuąjąi je niekiedy w sposób bezwzględny,

IMHtrtlykaliznw ania stihkndów językowych wyodrębnia jc, iożuiin|i, iląd\ sztucznie separowane od kodu języka ogólnego cny od

(NU H

t Imi

III

iłitiiti

ilu li