21 (842)

NEUROPSYCHOLOGIA

i in., 1983b). Zwrócili uwagę, że jak wykazano, wszystkie struktury anatomiczne przyczynowo wiązane w literaturze z zespołem zaniedbywania, biorą udział w procesach pobudzenia czy aktywacji oraz uwagi. Na potwierdzenie swego stanowiska przeprowadzili badania eksperymentalne na zwierzętach (Heilman i in., 1983b). W późniejszych latach ta sama grupa (Meador i in., 1988), badając pacjentów pod kątem możliwości operacji neurochirurgicznej z powodu padaczki, ćwiczyła ich w zadaniu na niewerbalną uwagę dotykową. Osoby te powtórnie testowano po wyłączeniu lewej lub prawej półkuli mózgu za pomocą próby amytalowej. Badani po wyłączeniu prawej półkuli wykazywali więcej reakcji wygaszania i większą nieuwagę niż osoby po wyłączeniu lewej półkuli. Autorzy twierdzą, że taki rezultat wynika również z większej dominacji prawej półkuli w zakresie mechanizmów uwagi, potrzebnych do przeszukiwania (.scanning) otoczenia.

Jeżeli mechanizmy uwagi leżą u podstaw zespołu zaniedbywania, to złożone konfiguracje dysocjacji między różnymi aspektami tak zwanego zespołu zaniedbywania, jakie spotyka się u poszczególnych pacjentów, świadczą o tym, że mechanizmy te muszą działać na różnych poziomach (Gentilini i in., 1989; Cu-belli i in., 1991). W późniejszych badaniach Ishiai i in. (1997) wykazali, że pacjenci z zespołem zaniedbywania lewostronnego mogą normalnie wykonać zadanie polegające na kopiowaniu, jeśli dostaną instrukcję słowną, natomiast bez takiej pomocy pomijają treść lewej połowy danego wzoru.

Wewnętrzna reprezentacja przestrzeni

Żadne z powyższych wyjaśnień nie tłumaczy trudności, jakie niektórzy pacjenci z zespołem zaniedbywania najwyraźniej mają z wewnętrzną reprezentacją przestrzeni. „Zachowanie to sugeruje deficyt, który nie ogranicza się do spostrzegania, lecz obejmuje również zniekształcenie umysłowej reprezentacji przestrzeni” (De Renzi, 1982, s. 110). Tego samego sformułowania użyli wcześniej De Renzi i in. (1970) pod wrażeniem faktu, że zaniedbywanie nie ogranicza się tylko do modalności wzrokowej, lecz występuje także w modalności dotykowej. Niektóre badane przez nich osoby prowadziły eksplorację dotykową wyłącznie po stronie prawej (ipsilate-ralnej), tak jakby przestrzeń po lewej stronie dla nich nie istniała.

Bisiach i Luzzatti (1978) poprosili dwóch pacjentów z zaniedbywaniem lewostronnym, aby wyobrazili sobie i opisali określony widok (budynki po jednej i drugiej stronie dobrze znanego placu przed katedrą w Mediolanie). Kiedy badani starali się wyobrazić sobie, że stoją na placu twarzą do katedry, żaden nie wspomniał o budynkach po lewej stronie. Największe wrażenie zrobił jednak fakt, że kiedy poproszono pacjentów, by wyobrazili sobie, że robią obrót i stoją teraz tyłem do katedry, wówczas pominęli budynki z wyobrażonej lewej strony, czyli te, które dopiero przed chwilą opisali. W rzadkim przypadku uszkodzenia prawego płata ciemieniowego zaniedbywanie ograniczało się do reprezentacji umysłowej, natomiast spostrzeganie wzrokowe było bez zmian (Beschin i in., 1997).

Podobne dane świadczące o niezdolności do operowania lewą stroną reprezentacji przestrzennej pochodzą z eksperymentalnego badania, przeprowadzonego przy użyciu aparatury laboratoryjnej uniemożliwiającej stosowanie przez pacjentów strategii przeszukiwania percepcyjnego (Bisiach i in., 1981). Badano tylko pacjentów z uszkodzeniami prawostronnymi. Tę samą procedurę powtórzono w późniejszej pracy, badając również osoby z uszkodzeniami lewostronnymi i w obu grupach wykazano obecność jednakowych trudności. Fakt, że uszkodzenia lewostronne przy zespole zaniedbywania umiejscowione są raczej w przedniej części mózgu, jest zgodny z danymi empirycznymi świadczącymi o roli tej okolicy (jak również kory tylnej części prawej półkuli) w reprezentacji przestrzennej, cytowanymi już w tym rozdziale.

Zagadnienie, czy w prawym płacie ciemieniowym istnieje odrębna (specyficzna dla poszczególnych modalności zmysłowych), czy też ponadmodalna reprezentacja przestrzeni, jest nadal przedmiotem badań (Villardita, 1987; Farah i in., 1989; Fujii i in., 1991).

Asymetria sieci neuronowej

W serii publikacji Heilman i jego współpracownicy (Heilman, Valenstein, 1979; Heilman, Van Den Abell, 1980; Heilman i in., 1985) postawili hipotezę, że neurony uwagi w prawym płacie ciemieniowym mogą mieć pola recepcyjne zlokalizowane obustronnie, natomiast odpowiadające im neurony w lewej półkuli mają tylko pola po stronie przeciwległej (kontralateralnej).

Takie wyjaśnienie mogłoby tłumaczyć asymetrię zaniedbywania przeciwstronnego (kontralateralnego), którą potwierdzają dane z literatury, lecz również sugeruje, że zaniedbywanie tożstronne (ipsilateralne) jest możliwe także przy uszkodzeniach prawo-półkulowych. Tę ostatnią część hipotezy potwierdzają badania, jakie przeprowadzili We-intraub i Mesulam (1987,1988), jednak inna praca (Gainotti i in., 1990), w której badano duże grupy, nie potwierdziła omawianej hipotezy, nasunęła natomiast przypuszczenie, że prawdopodobnie mechanizmy zaniedbywania ipsilateralnego i kontralateralnego są różne. Badania prowadzone przy użyciu PET na ochotnikach przemawiają jednak na rzecz poglądu, że za procesy uwagi odpowiada prawa półkula obustronnie, a lewa półkula prze-ciwstronnie (kontralateralnie) (Corbetta i in., 1993; Gitelman i in., 1996).

Zaniedbywanie jednostronne a powrót funkcji

Bardziej rzucające się w oczy objawy zaniedbywania połowiczego po uszkodzeniach na tle naczyniowym zwykle wycofują się w ciągu pierwszych kilku tygodni, lecz później mogą pozostać stosunkowo trwałe (Gainotti, 1968; Campbell, Oxbury, 1976). Badania katamnestyczne wskazują, że utrzymywanie się zespołu zaniedbywania może być czynnikiem decydującym o mniejszym stopniu poprawy pod względem samodzielności i przystosowania społecznego osób z porażeniem lewostronnym¹ w porównaniu z pacjentami z porażeniem prawostronnym (Denes i in., 1982). Uporczywe utrzymywanie się zespołu zaniedbywania zdarza się rzadko i jest bardziej prawdopodobne w przypadku rozległych uszkodzeń i współwystępowania innych deficytów (Maguire, Ogden, 2002).

Mimo tego niepomyślnego rokowania, zdaniem niektórych autorów zespół zaniedbywania może być podatny na rehabilitację (Lawson, 1962). Techniki rehabilitacyjne przyniosły obiecujące rezultaty, jeśli chodzi o poprawę w zakresie, na przykład, przeszukiwania wzrokowego i jej transfer z sytuacji ćwiczenia na sytuacje życia codziennego (Diller, Weinberg, 1977).

Zaniedbywanie ruchowe

Wielu pacjentów z jednostronnym zaniedbywaniem czuciowym (sensorycznym) może również zaprzestać używania ręki po stronie przeciwległej do uszkodzenia, chociaż jeśli się ich zmusi, to są w stanie się nią posługiwać i nie wykazują przy tym żadnych widocznych defektów ruchowych. Laplane i Degos (1983) opisali jednak 20 przypadków „czystego” zaniedbywania ruchowego, tzn. bez zaniedbywania czuciowego. Zaniedbywanie

Występującym po uszkodzeniach prawej półkuli (przyp. red. nauk.).