22 23 (30)

szeroko pojmowane wychowanie ujmowane w kategorii całożyciowego rozwoju człowieka. Wyróżnia on w obrębie pedagogiki cztery działy:

1.    Pedagogika praktyczna lub empiryczna.

2.    Pedagogika opisowa lub eksperymentalna.

3.    Pedagogika normatywna.

4.    Pedagogika teoretyczna, czyli ogólna¹.

Działy te organizują dziedzinę poznania pedagogicznego.

Według J. Gniteckiego „pedagogika zajmuje się równocześnie: empirycznym wyjaśnieniem, fenomenologiczno-hermeneutyczną interpretacją i prakseologiczną skutecznością dokonywania zmian w jednostce jako indywidualności ludzkiej, w perspektywie calożyciowej edukacji, z punktu widzenia źródeł i warunków ich zaistnienia oraz wartości nadających sens”².

W skład dziedziny pedagogiki włącza on: pedagogikę empiryczną (służy ona wyjaśnianiu zmian w jednostce), pedagogikę hermeneutyczną (służy ona interpretacji zmian w jednostce z punktu widzenia wartości nadających im sens), pedagogikę prakseologiczną (służy ona określaniu skuteczności dokonywanych zmian w jednostce), pedagogikę ogólną (służy ona równocześnie wyjaśnianiu, interpretacji i określaniu skuteczności zmian w jednostce w perspektywie calożyciowej edukacji)³. Trzy pierwsze składowe warunkują przyjmowanie określonego kierunku refleksji meta-metodologicznej, co omówię dalej. W koncepcji pedagogiki J. Gniteckiego kluczowym terminem jest szeroko pojmowana całożyciowa edukacja (edukacja jako „wszelkie nauczanie, kształcenie, wychowanie i opieka”⁴)-Tenże autor formułuje także pytania (problemy): Jaki charakter ma mieć pedagogika w okresie ponowoczesnej moderny: rekonstrukcyjny (odtwarzanie znaczeń), konstrukcyjny (projektowanie znaczeń) i dialogowy (poszukiwanie przejść)? Czy głównym zadaniem pedagogiki staje się odkrywanie, czy tworzenie znaczeń w rzeczywistości edukacyjnej?”⁵.

Przyjmuję, że „pedagogika jest nauką o wychowywaniu, kształceniu i samokształtowaniu człowieka w ciągu całego życia”⁶. Zatem w jej

układ wchodzą wychowanie i kształcenie jako działania dośrodkowe oddziaływania bezpośrednie lub pośrednie człowieka na człowieka w ciągu całego życia - oraz samokształtowanie, samowychowanie, samodoskonalenie człowieka w ciągu życia (działania odśrodkowe)³⁴. W tej koncepcji kluczowymi terminami są: wychowanie, kształcenie, 'iamokształtowanie człowieka w ciągu całego życia.

K. Rubacha w akademickim podręczniku pedagogiki przyjmuje, że pedagogika jest nauką o praktyce edukacyjnej, jej badania służą opisywaniu, wyjaśnianiu i rozumieniu praktyki edukacyjnej, co „prowadzi w konsekwencji do budowania jej teorii, czyli jej poznawczych i symbolicznych reprezentacji”³⁵. Edukacja - w ujęciu tego autora - jest przedmiotem pedagogiki i jej subdyscyplin, przyjmuje on przy tym za Leksykonem pedagogiki³⁶, że „edukacja to ogół oddziaływań służących formowaniu się (zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka”³⁷. Analizując strukturę systemu pojęć pedagogicznych, w zakres pojęcia „edukacja” K Rubacha włącza „wychowanie” i „kształcenie" składające się z „nauczania” i „uczenia się”³⁸. W tej koncepcji kluczowymi terminami są „edukacja” - „praktyka edukacyjna”. Trzeba zauważyć, że pojęcie „edukacji” w polskiej literaturze przedmiotu i w praktyce nie jest ujmowane /byt precyzyjnie. Zwykle jest ono kojarzone z instytucjonalnym oddziaływaniem, głównie szkoły.

Przedstawione wyżej stanowiska dotyczące istoty pedagogiki i jej zakresu świadczą o tym, że postawione pytania wyjściowe nie są zamknięte, stwarzają możliwości nie w pełni zbieżnych odpowiedzi i rozstrzygnięć, co nie jest specyfiką tylko pedagogiki.

R. Schulz zauważa: „Mimo znaczących postępów, jakie pedagogika poczyniła na drodze do samopoznania i samookreślenia się, wiele problemów z tej dziedziny nadal pozostaje otwartych, a zatem »pytanie o pedagogikę* wydaje się nadal aktualne i ważne, a ponadto - niezmiennie zasadne”³⁹. Dodajmy przy tym, że R. Schulz traktuje pedagogikę jako

^1,1 Tamże, s. 11.

™ K. Rubacha, Pedagogika jako nauka, w: Pedagogika, Podręcznik akademicki, pod md, '/,. Kwiecińskiego i B. Sliwerskiego, Warszawa: PWN 2003, t. 1, s. 20.

^m leksykon pedagogiki, pod red. B. Milerskiego, B. Śliwerskiego, Warszawa: PWN

aooo.

^1,7 K. Rubacha, dz. cyt., s. 25.

^:m Tamże, s. 27.

^IU R. Schulz, Wykłady z pedagogiki ogólnej, t. 1: Perspektywy światopoglądowe w wychowaniu, Toruń: Wydawnictwo UMK 2003, s. 40.

23

1

   Tamże, s. 38.

2

   J. Gnitecki, Zarys pedagogiki ogólnej, Gorzów Wielkopolski: WOM 1999, s. 22.

3

   Tamże, s. 122.

4

   Tamże, s. 18.

5

   Konstruowanie programów autorskich stymulujących i wspierających rozwój uczniów, pod red. J. Gniteckiego, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Polskiego Towarżystwa Pedagogicznego 2003, s. 5.

6

   S. Palka, Pedagogika w stanie tworzenia, Kraków: Wydawnictwo UJ 1999, s. 11.