22# (4)

22

scicntia, quam Dialccticen appcllant. Cic. Topica, c. 2. — Quinct. lib. [XII, 2]: itaque hacc pars dialccticac sivc illam disp u tatr i ceni diecie mali mus ⁴>; to ostatnie wydaje mu się zatem łacińskim ekwiwalentem wyrazu Siake/.Toop (Tyle wg Pctri Rami dialcctica Audomari Talaci praclcctionibus illustrala⁵). 1569.) Takie stosowanie wyrazów „logika” i „dialcktyka” jako synonimów' utrzymało się w średniowieczu i w czasach nowożytnych aż do dnia dzisiejszego.'W czasach nowszych jednak stosowano częściej, szczególnie Tu Kanta, pojęcie „dialcklyki” w ujemnym sensie „solistycznej sztuki dyskutowania” i z tego powodu dawano pierwszeństwa nazwie „logika”, która wydawała się bardziej niewinna. Jednakże obie nazwy z natury rzeczy oznaczają to samo i w ostatnich latach uważane są znów za synonimy.

Żałuję, że „dialcktyka” i „logika” od tak dawna uchodzą za synonimy; czuję się więc nie bardzo uprawnionym do rozgraniczania ich znaczenia, na co miałbym ochotę; zdefiniowałbym wtedy „logikę” (od koyi^sG&at, przemyśliwać, obliczać, — oraz od Xoyoę, słowo i rozum, które są nierozdziclne) jako „naukę o prawach myślenia, tzn. o sposobach działania rozsądku” — „dialektykę” zaś (od 8ia?xyea9ai — rozmawiać; w każdej rozmowie zaś komunikuje się albo fakty, albo poglądy, tzn. ma ona charakter albo historyczny, albo komunikatywny) —jako „sztukę dyskutowania” (słowo to należy rozumieć w sensie nowoczesnym). — Wtedy oczywiście przedmiotem logiki dającym się określić a priori, bez domieszek empirycznych, są prawa myślenia, działanie rozsądku (Xoyoę). Działanie takie występuje wtedy, gdy rozsądek pozostawiony jest sobie bez żadnych przeszkód, zatem podczas samotnego myślenia jakiejś rozsądnej istoty, która niczym nie byłaby wprowadzona w błąd. Dialektyka natomiast zajmowałaby się współdziałaniem dwóch rozsądnych istot, które myślą jednocześnie; jeżeli nie zgadzają się ze sobą, tak jak dwa synchronicznie chodzące zegary, to wynika stąd dyskusja, tzn. w^Talka umysłowa. Gdyby chodziło tylko o czysty rozum, to obie te osoby musiałyby się ze sobą zgodzić. Niezgodność powstaje z różnic, które cechują poszczególne indywidualności i które stanowńą zatem element empiryczny. Logika, nauka ^myślferiiu, tzn. o działaniu czystego rozumu, mogłaby S zatem być skonstruowana czysto apriorycznie, dialcktyka zaś przeważnie tylko aposteriorycznie, a mianowicie: bądź na