22 (769)

przymusem”. Kamera telewizyjna, ukazująca zbliżenia twarzy danej osoby, konwencjonalnie implikuje doświadczanie silnych emocji. Dzięki konwencji wiemy też, że to nie my zbliżyliśmy się na odległość kilku centymetrów do twarzy tej osoby. W zbliżeniu takim zawarty jest również element ikoniczny, ponieważ ujęcie to odzwierciedla fakt, że dana osoba w tym momencie przykuła naszą uwagę. Konwencja, ikoniczna lub indeksująca, jest niezbędna do zrozumienia jakiegokolwiek znaku. Musimy nauczyć się rozumieć fotografię czy też figurę woskową naturalnej wielkości. Konwencja stanowi społeczny wymiar znaku, jest umową pomiędzy użytkownikami danego znaku, dotyczącą właściwego jego zastosowania i właściwych na niego reakcji. Znaki nie mające wymiaru społecznego są ściśle prywatne i przez to niekomunikatywne. Wydaje się więc właściwe rozważenie różnic między znakami arbitralnymi a ikonicznymi lub pomiędzy symbolami a ikonami i indeksami we wspólnej tabeli-skali, a nie każdej z osobna, jak gdyby były odrębnymi kategoriami. Na końcu skali znajduje się znak czysto arbitralny — symbol. Po drugiej stronie znajduje się „czysta” pojęciowo ikona, która oczywiście nie mogłaby istnieć w praktyce. Skalę tę możemy wyobrazić sobie taką, jak przedstawia ją schemat 17.

Schemat 17. Skala . motywowania

Z lewej strony skali znajdują się znaki, które są w stu procentach arbitralne, konwencjonalne, nieumotywowane i nie znajdują się „pod przymusem”. Pośrodku znajdują się znaki mieszane, umieszczone bliżej lewego czy prawego końca w zależności od stopnia umotywowania. Tak więc znak drogowy informujący kierowców o zbliżaniu się do skrzyżowania znalazłby się bliżej lewej strony niż na przykład mapa konkretnego skrzyżowania. Znak możemy ocenić jako arbitralny w sześćdziesięciu procentach, a w czterdziestu procentach jako ikoniczny, podczas gdy mapa skrzyżowania mogłaby być arbitralna w trzydziestu procentach i ikoniczna w siedemdziesięciu. Powinniśmy też odjąć z rysunku centymetr z prawej strony, zanim użycie hologramu nie umożliwi nam ukazania w pełni znaku czysto ikonicznego.

KOMUNIKACJA, ZNACZENIE, ZNAK 77