244

Z obrazem takiej uniwersalnej Ameryki w sercu Giaime Pintor dołączył do armii angielskiej w Neapolu i zginął, kiedy próbował przejąć przez niemiecką linię frontu, aby zorganizować partyzantkę w Lacjum. Skąd brał się taki obraz Ameryki? Pintor i Vittorio Mussolini z dwóch przeciwnych stron barykady mówią nam, że mit docierał via kino. Ale również powieść stanowiła czynnik jego rozpowszechniania i źródło inspiracji. Na początku przyczynili się do tego dwaj pisarze, Elio Vittorini i Cesare Payesę. Obaj wyrośli w atmosferze faszyzmu, Vittorini wdał się w przygodę z „Primato”, Pavesc już w 1935 roku skazany został na zesłanie. Obaj byli zafascynowani mitem amerykańskim. Obaj mieli stać się komunistami.

Vittorini współpracował z wydawcą Bompianim, który już w latach trzydziestych zaczął publikować Steinbecka, Caldwella, Caina i innych autorów amerykańskich, blokowany nieustannie przez Ministerstwo Kultury Ludowej, jak dowodzą tego oficjalne listy (arcydzieła niezamierzonego humoru), w których zabrania się druku albo grozi wycofaniem nakładu tej czy innej książki, ponieważ nie wyraża ona heroicznej wizji życia lub ukazuje postaci wywodzące się z niższej rasy, lub przedstawia za pomocą zbyt brutalnego języka obyczaje, które nie odpowiadają ideałowi liktorskiej i rzymskiej moralności. Również Pavese pracował jako tłumacz, niemal potajemnie, ponieważ napiętnowany jako antyfa-szysta. nie mógł otrzymać stałego zezwolenia na pracę.

W 1941 roku Vittorini przygotował dla Bompianiego Americana, tysiącstronicową antologię, zawierającą teksty od Washingtona Irvin-ga do Thorntona Wildera i Saroyana poprzez O. Henry’ego i Gertrudę Stein. Przekłady były dziełem młodych literatów, którzy nazywali się Alberto Morawa, Carlo Linąti, Guido Piovene, Eugenio Montale, Cesare Pavese.

Z dzisiejszego punktu widzenia zbiór wydaje się dość kompletny, może zbyt obszerny, z pewnością brak jest równowagi między poszczególnymi częściami: Fitzgerald jest niedoceniony, Saroyan przeceniony, występują w niej autorzy tacy jak John Fante, który w przyszłości miał utracić swoje miejsce w kronikach literackich. Antologia nie zamierzała jednak zastępować historii literatury, lecz powołać do życia pewną alegorię, rodzaj Boskiej Komedii, gdzie raj i piekło są jednym i tym samym.

Vittorini napisał już w 1938 roku („Letteratura”, 5), że literatura amerykańska jest literaturą światową, wolną od tradycji lokalnych, otwartą na wspólną cywilizację ludzkości.

W Americana pierwszy opis Stanów Zjednoczonych jest dość homerycki, rozpoczyna go obraz nizin i linii kolejowych, ośnieżonych gór, rozległych widoków od jednego wybrzeża do drugiego. Litograficzna naiwność d la Courrier and Ives, epika nie żywiąca się żadną bezpośrednią znajomością kraju, czysty oniryzm intertekstualny. Wyczuwa się w tekście tę samą swobodę, z jaką Vittorini przełożył czy miał przełożyć swoich amerykańskich autorów, tłumaczonych niezmiennie na „vittoriniański”, w którym twórcza inwencja spychała na plan dalszy filologiczną dokładność. Ale Ameryka Vittoriniego to ziemia prehistoryczna, gdzie występują trzęsienia ziemi i dryfują kontynenty, gdzie zamiast dinozaurów i mamutów dominują gigantyczne sylwetki Jonathana Edwardsa, który budzi Ripa van Winckle’a i zaprasza go do epickiego pojedynku z Edgarem Allanem Poe dosiadającym Moby Dicka. Również sądy krytyczne to metafory, parabole:

MeMlle jest przymiotnikiem Poego i rzeczownikiem Hawthorne'a. Mówi nam, że czystość to okrucieństwo. Czystość jest tygrysem... Billy Budd powieszony. Jest on przymiotnikiem. Ale tak jak szczęście jest przymiotnikiem życia. Albo jak jest nim rozpacz.

Ameryka jako chanson de geste. Pound i Murzyni grający bluesa.

Ameryka jest dzisiaj (dla powstającej nowej legendy) rodzajem bajkowego nowego Orientu i człowiek jawi się w niej za każdym razem w swojej cudownej partykulamości - Filipińczyk lub Chińczyk, Słowianin lub Kurd - po to jednak, aby pozostać zawsze sobą: lirycznym „ja”, bohaterem procesu tworzenia.

Książka była multimedialna. Nie zawierała tylko fragmentów literackich i komentarzy krytycznych, ale stanowiła również wspaniałą antologię zdjęć. Były one dziełem fotografów New Deału pracujących dla Work Projects Administration. Podkreślam znaczenie fotograficznej dokumentacji, bo wiem o młodych, którzy dzięki tym zdjęciom przeżyli wówczas polityczny i kulturowy wstrząs. Patrząc na nie, uświadomili sobie istnienie innej rzeczywistości, innej retoryki, a raczej antyretoryki. Ale Ministerstwo Kultury Ludowej nie mogło