248

politykami o uratowanie swojej gazety, udzieliła Robertowi pierwszej lekcji na temat wolności prasy. W 1942 roku rząd zakazał dorysowywania dymków, a kilka miesięcy później przedstawiania amerykańskich postaci. Topolina zastąpi! Toffolino, już człowiek, a nie zwierzę, bo trzeba było przecież troszczyć się o zachowanie czystości rasy. Rozpoczęło się tajne kolekcjonowanie starych egzemplarzy. Slaby i żałosny protest.

W 1939 roku Ringo z Dyliżansu stał się idolem pokolenia. Ringo nie walczył w imię ideologii ani za ojczyznę, ale za siebie samego i pewną dziwkę. Był antyretoiyczny, a więc antyfaszystowski. Anty-faszystami byli też Fred Astaire i Ginger Rogers, ponieważ byli przeciwieństwem Luciana Serry. pilota, postaci z filmu o wymowie imperialnej i liktorskiej, do którego powstania przyczyni! się również Vittorio Mussolini. Idea! człowieka, który miał na myśli Roberto, to było zręczne połączenie Sama Spade’a, Ismaela, Edwarda G. Robinsona, Chaplina i Mandrake’a Magika. Wyobrażam sobie, że dla Amerykanina, nawet w okresie masowej nostalgii, nie ma nic, co łączyłoby Jimmiego Durante, Gary Coopera z Komu bije dzwon, Jamesa Cagneya z Wroga publicznego i załogę Pecąuod. Dla Roberta jednak i jego przyjaciół istniała nić przewodnia łącząca wszystkie te doświadczenia: wszystkie te postaci cieszyły się życiem i smuciła je myśl, że muszą umrzeć, stanowiły więc przeciwwagę antyretoryczną dla faszystowskiego nadczlowieka, który głosił pochwalę Siostry Śmierci i szedł na jej spotkanie z dwiema bombami pod pachą i różą w zębach. Lubić stepowanie oznaczało po pierwsze pogardzać krokiem marszowym, a po drugie, spoglądać kpiąco na stachanowskie alegorie realnego socjalizmu.

Roberto i jego pokolenie mieli również swoją muzykę: jazz. Nie tylko dlatego, że był on muzyką awangardową, nie różnił się zatem dla nich wcale od muzyki Strawińskiego czy Bartoka, ale również dlatego, że była to muzyka zdegenerowana, grana przez Murzynów w domach publicznych. Roberto stal się po raz pierwszy antyrasistą z miłości do Louisa Armstronga.

Z takimi wzorcami w głowie młodziutki Roberto dołączył w 1944 roku do partyzantów. Po wojnie byl albo członkiem, albo poput-czikiem jednej z lewicowych partii. Szanował Stalina, byl przeciwny inwazji amerykańskiej w Korci, protestowa! z powodu skazania na śmierć Rosenbergów. Wystąpi! z partii po wypadkach węgierskich. Byt głęboko przekonany, że Truman to faszysta, a Li'l Abner rysowany przez Ala Cappa to lewicowy bohater, krewny paisons z Tortilla Fiat. Kocha! Eisensteina, ale wierzy!, że realizm w filmie powstał dzięki takim dziełom jak Mały Cezar. Uwielbiał Hammeta i poczuł się zdradzony, kiedy hard-boiled-novel przeszła w ręce maccartysty Spillane’a. Sądził, że socjalizm zyska ludzką twarz, przesuwając się na północny zachód i że nastąpi to na ..road to Zanzibar” w towarzystwie Binga Crosby’ego, Boba Hope’a i Dorothy Lamour. Odkrył na nowo i spopularyzował epikę New Deal, wielbił Sacca, Vanzettiego i Ben Shana; zanim nadeszły lata sześćdziesiąte (kiedy stały się znowu słynne), poznał folk songs i ballady wywodzące się z tradycji amerykańskiego anarchizmu, wieczorami słuchał z przyjaciółmi Pete’a Seegera, Woodie Guthriego, Alana Lomaksa. Toma Jodda i Kingston Trio. Został wtajemniczony w mit Americana. lecz teraz jego livre de chevet była On Native Grounds Alfreda Kazina.

Dlatego właśnie, kiedy pokolenie roku 1968 zaczęło kontestować również ludzi takich jak Roberto, Ameryka oznaczała już sposób życia, chociaż żaden z tych młodych nie czytał Americana. I nie mam tu na myśli dżinsów czy gumy do żucia, to jest Ameryki, która zdominowała Europę jako wzorzec cywilizacji konsumpcyjnej: mówię wciąż o micie powstałym w latach czterdziestych, który funkcjonował nadal gdzieś w tle. Pewnie, że dla tych młodych Ameryka jako Władza była wrogiem, żandarmem świata, przeciwnikiem, którego należało pokonać w Wietnamie i Ameryce Południowej. Ale front tego pokolenia był już czworoboczny, Wrogami byli: kapitalizm, Ameryka, Związek Radziecki, który zdradził Lenina, partia komunistyczna, która zdradziła rewolucję, i - na koniec - chadecki establishment. Chociaż Ameryka była wrogiem jako rząd i jako model społeczeństwa kapitalistycznego, odkrywano ją jednak na nowo jako naród, jako melting pot zbuntowanych ras. Ci młodzi nie odwoływali się już do wizerunku amerykańskiego marksisty z lat trzydziestych, walczącego w Hiszpanii w Brygadach Lincolna, „premature antifas-cist”, czytelnika „Partisan Review”. Dostrzegali w Stanach raczej labirynt rozmaitych dróg, gdzie konflikty dzieliły starych i młodych.

249