24 (626)

I |ir*rr>'l.i.' liu-ł/iiyM. i> Ku lawi' <MW«,    W!r<'.iu» ,H(i»

:sBV9'<-i)J-0I IM0!-C'. • 1.; WM PWN StHt

Miernikami zmian i presji na środowisko w loku historii ludzkości może być gęstość zaludnienia, powierzchnia potrzebna do wyżywienia człowieka i zużycie energii ptr cupita.

Zagęszczenie w populacjach lowiccko-zbicrackich wynosiło 0,1 0.4 osób/km². w rolniczych 1 150 (Budzyński 1098:7; choć prawdopodobnie w miastach już przed 4 6 tys. lat mogła sięgać 4UU; I lenneberg 1080:403), a współcześnie globalnie zbliża się do 40 osób/km², w najgęściej zaludnionych państwach przekracza 300, a w niektórych miastach kilka tysięcy.

Myśliwy zbieracz z górnego paleolitu potrzebował przeciętnie 1 tys. ha do utrzy mania się, pasterz z neolitu - 10 ha, chłop w średniowieczu - 0,7 ha, współczesny rolnik japoński - 0,06 ha (Karaczan, lndeka 1006:203).

Wzrost zużyciapercapita energii (w kcal) przedstawiał się następująco (Miller Jr. 1996:32):

•    prymitywne ezlowickowalc - 2 tys.,

•    rozwinięte społeczności zbioracko-lowicckie - 5 tys.,

•    wczesne społeczności rolnicze - 12 tys.,

•    rozwinięte społeczności rolnicze - 20 tys.,

•    społeczeństwa wczesnej epoki przemysłowej - 60 tys.,

•    współczesne społeczeństwa krajów wysoko rozwiniętych - 125-230 tys.

2.1 Okres gospodarki łowiecko-zbierackiej

2.1.1. Ewolucja

/.szympansem człowiek ma wspólne 98,4% DNA. Ostatni wspólny przodek żył 6-8 min lal temu. 5 min lal lenni na sawannach pojawiły sie pierwsze naczelne o pionowej postawie. Najstarsze odkryte narzędzia (w subsaharyjskiej Alryce) pochodzą sprzed 2,5 min lat i były tworem Homo habilis. Homo erectus pojawił się 1.7-0,3 min lat temu. Homo sapiens - 0,5 min, a Homo sapiens sapiens - 0,09 min (Common, Stagl 2005:69).

Małpy człekokształtne będące przodkami hominidów zamieszkiwały prawdopodobnie bogate w żywność i zróżnicowane środowisko wilgotnego lasu równikowego oraz leżącej na jego obrzeżach sawanny. W tych warunkach niewiele było naturalnych wrogów i niewielu konkurentów. Wszystkożcrność umożliwiała korzystanie z. różnorod nych źródeł pokarmu z. przewagą roślinnego. Niepotrzebne były wędrówki w poszukiwaniu żywności czy wody (I lenneberg 1989: 393).

Powstanie hominidów wynikało prawdopodobnie z przyrostu liczebności i być może zmian klimatu. Czynniki te „wypchnęły” naszych przodków na sawanny, gdzie brak było jadalnych owoców, mniej także soczystych liści i drobnych zwierząt. Podstawową formą pożywienia były ziarna traw i duże zwierzęta roślinożerne. Doszło do różnych specjalizacji pokarmowych naszych przodków. Część z nich przeszła na ziarno jako podstawę diety, a część - na łowiectwo. Pierwsza grupa popadła w „stagnację” ewolucyjną i w końcu wyginęła. Druga natomiast podlegała szybkim przemianom ewolucyjnym. Przechodząc na dietę mięsną nasi przodkowie zajęli miejsce drapieżców w łańcuchu pokarmowym. Czlowiekowate, korzystając ze zwierzyny łownej, n igdy jednak nie zarzuciły zwyczajów wszystkużerców. Adaptacja do czysto łowieckiego trybu życia nie mogła zakończyć się sukcesem ze względu na konkurencję dużych drapieżców. Pierwotną zatem

LI IRiWmiWo 1} ‘+WHI- II Kklf)VAvł(i.(XrM'M^ńwłwnWj,>5fn»*'' '••l«.    ’n:K

ISBN WK-KUll-liW n f In WN PWN:K«

Strategią zdobywania pokarmu była dla ezłowickowalych strategia zbieracko-łowiccka. „Wejście w rozmaite nisze ekologiczne różnych ekosystemów, od środowisk tropikalnych poczynając, a na suharkcycznych kończąc, spowodowało zróżnicowanie przystosowania kulturowego grup ludzkich, jednakie ich rola we wszystkich ekosystemach pozostawała podobna. Stanowili oni ostatnie ogniwo łańcuchów pokarmowych, korzystając przy tym. aczkolwiek w różnym stopniu, z pokarmu roślinnego” (1 lenneberg 1989:397).

Ludzie byli łowcami i zbieraczami przez dominującą część swej gatunkowej historii: przez 88% trwania gatunku Homo sapiens, a licząc od powstania Homo habilis aż przez 99% (Common, Stagl 2005:70).

2.1.2. Sposób życia

Społeczności łowiecko-zbierackie utrzymywały się wyłącznie ze zbierania naturalnego pokarmu roślinnego, polowania na dzikie zwierzęta, łowienia ryb i mięczaków, a także zbierania padliny ubitej przez inne zwierzęta. Nieznana była produkcja żywności i gromadzenie zapasów na okres dłuższy niż parę dni. W okresie zbicracko-towicckim Homo sapiens sapiens (od 35-40 tys. lat temu) dla większości populacji gros żywności stanowiły zebrane rośliny, a polowanie na dużego zwierza było rzadkością. 1 .owcy-zbie-raczc posiadali doskonałą wiedzę o jadalnych organizmach i ich dostępności w różnych porach roku, ich leczniczych właściwościach, gdzie znaleźć wodę. Dysponowali tylko trzema źródłami energii:

•    energią słoneczną w formie związanej przez rośliny.

•    energią własnych mięśni.

•    ogniem (ok. 300 500 tys. lat temu).

W społecznościach lowiccko-zbicrackich rozwinęła się trójstopniowa organizacja. Pierwszy jej szczebel stanowiła wielopokoleniowa rodzina elementarna, przeważnie

0    charakterze monogainicznym. Kilka lub kilkanaście rodzin elementarnych, z reguły powiązanych pokrewieństwem, tworzyło grupę lokalną o liczebności 15-35 osób. Grupa lokalna była podstawową jednostką ekonomiczną wspólnoty pierwotnej. Trzeci stopień organizacji stanowiło plemię, będące luźną federacja kilkunastu lub kilkudziesięciu grup lokalnych i liczące od kilkuset do kilku tysięcy" osób W odróżnieniu od grupy lokal nej me stanowiło wspólnoty ekonomicznej. Charakter więzi plemiennych kształtowała wspólnota terytorium, kultury materialnej, języka oraz ideologii (Bielicki 1995: 15-27).

Organizacja ekonomiczna wspólnoty pierwotnej miała charakter komunistyczny -silny był egalitaryzm, istniało grupowe posiadanie materialnych przejawów organizacji oraz wspólnota konsumpcji. Brak było rozwarstwienia klasowego, specjalizacji pracy, z wyjątkiem specjalizacji według pici (kobiety - zbieractwo, mężczyźni - łowiectwo) oraz centralnej władzy politycznej - jeśli występowało przywództwo jednostkowe, to oparte na zasadzie osobistego autorytetu, a nic wymuszaniu posłuchu (Bielicki 1995). W paleolicie rozwinęły się i doskonaliły systemy komunikacji międzyosobniczcj

1    nauczania (mowa i tradycja kulturowa), co zwiększało integrację i koordynację działa nia. Z górnego paleolitu istnieją dowody intensywnego rozwoju kultury: ozdoby, pochówki i prymitywne kulty, o których świadczą figurki kultu płodności, rytualne malarstwo i płaskorzeźby naskalne (np. I.ascaux, Altamira, Niaux, I rois ł reres), ślady rytualnego kanibalizmu.

Następna strona j