25ss

belki w miejscach złączeń. Ze względu na duży ciężar kamienia, kolumny i zewnętrzne muiy musiały być odpowiednio masywne. Stąd wnętrza sal to niekończący się las kolumn. Bliskie ich sąsiedztwo potęgowało nieczytelność, zawiłość, tajemniczość przestrzeni. Można sobie wyobrazić, że człowiek czuł się bardzo mały i zagubiony wobec napierającej na niego ze wszystkich stron masy kamienia.

Filar - podstawowy element konstrukcyjny był potężną pionową podporą z kamienia o przekroju czworoboku. Formy kolumn egipskich były różne. Już w okresie Starego Państwa spotykamy tę podporę o przekroju koła. Była początkowo prostym słupem, któremu po pewnym czasie dodano u góry głowicę (kapitel) oraz podstawę (bazę), by zwiększyć powierzchnię odbierania ciężaru stropu i ciśnienia w dół na podłoże. Bardzo prędko kolumna zaczęła spełniać dodatkowo funkcję dekoracyjną, dzięki zdobieniu trzonu i uformowaniu głowicy na kształt liści palmowych lub pąka lotosu. W okresie Średniego Państwa (grobowce w Beni Hasan) powstała forma kolumny o przekroju wieloboku foremnego, z kapitelem w kształcie kostki. Nazwana została później protodorycką, gdyż, być może, formę jej zapożyczyli Grecy, kształtując kolumny w stylu doryckim. Również w okresie Średniego Państwa powstał tzw. kapitel hatorycki ozdobiony po bokach głową bogini Hator i filar ozyriacki z postacią boga Ozyrysa.

W okresie Starego Państwa wytworzyły się inne jeszcze detale architektoniczne. Była to pól kołu m n a - połówka kolumny rozciętej wzdłuż osi pionowej, zrośnięta z trzonem muru, krajnik (gzyms) - poziomy występ muru naśladujący zwój maty oraz fryz - pas dekorujący, o motywach kwitnących trzcin.

Pozostałą dekorację, czyli zdobnictwo architektoniczne, stanowiły malarstwo i płaskorzeźba w połączeniu z pismem. Dekoracja była ściśle uzależniona od zasadniczych form architektonicznych. Stanowiła ważny dodatek zarówno ze względu na swoją treść religijną, jak i na funkcję plastyczną. Urozmaicała ciężkie, surowe, geometryczne formy.

W okresie Nowego Państwa utworzył się schemat budowy świątyń. Tak późne jego ukształtowanie należy przypisać zmianie relacji między władcą a potężnym w tym czasie stanem kapłańskim. Potęga kapłanów Amona w Tebach wzmogła budowę świątyń. Obowiązującą odtąd ich koncepcję opracował architekt Amenhotep syn Hapu. Zasady tego schematu znakomicie ilustruje świątynia Chonsu w Karnaku czy Horusa w Edfu. Właściwą świątynię poprzedza aleja sfinksów wiodąca od przystani na Nilu, gdzie w okresie świąt przybijała barka z posągiem bóstwa przenoszonym w uroczystej procesji do świątyni. Pomiędzy dwiema wieżami - pylonami - znajdowało się wejście. Wszystkie pomieszczenia, świątynne następujące po sobie byty coraz mniejsze, coraz niższe i coraz ciemniejsze. Lud miał wstęp na dziedziniec, wyższa klasa społeczna - urzędnicy - zatrzymywali się już w sali kolumnowej. Do sanktuarium, gdzie znajdował się posąg bóstwa, mieli dostęp kapłani i faraon. Układ pomieszczeń ściśle odpowiadał rozwarstwieniu społecznemu i stanowił rodzaj psychologicznego przygotowania do spotkania z tajemnicą.

Uderzającą cechą architektury sepulkralnej i sakralnej jest jej monumentalizm. Działają tak zazwyczaj formy wielkie, zwarte i silnie uproszczone. Dzieła architektoniczne Egiptu „istnieją w przestrzeni”, nie wchodząc z nią w bezpośredni kontakt: nie mają prześwitów, są osiadłe, ciężkie, nieruchome - statyczne.

Rzeźba

Monumentalna rzeźba egipska - posągi władców i bóstw - wykonywano w granicie, bazalcie. W rzeźbach mniejszych rozmiarów, portretach, stosowano często materiały łatwiejsze w obróbce: wapień, drewno. Drobne figurki stanowiące wyposażenie grobów ulepione byty z mułu nilowego. Rzeźbę pełną i reliefy malowano (polichromia).

25

Sztuka STAROŻYTNA

a 14. Faraon Mykerinos i dwie boginie. Stare Państwo