26 27 (14)

26 Przedsiębiorstwo w biznesie międzynarodowym — zagadnienia wstępne

Postępujące internacjonalizacja i globalizacja działalności przedsiębiorą wciąż powodują zatem nowe trudności w pokonywaniu każdej ze wskazanych potencjalnych barier w trwałym wzroście firmy.

W warunkach gospodarki globalnej menedżerskie teorie firmy mają ogranicza, ne możliwości wyjaśniające, co wynika przede wszystkim z upośledzenia wzrostu firmy spowodowanego zwiększaniem geograficznego zasięgu działalności, m korzyść ekspansji przez dywersyfikację produktową oraz wzrostu koniecznych nakładów na rozwijanie nowych technologii i produktów (usług).

Następną grupę teorii przedsiębiorstwa stanowią teorie behawioralne. Można wskazać trzy najważniejsze odstępstwa teorii behawioralnej od ujęcia neoklasycz-nego: (1) odejście od założenia pełnej racjonalności na rzecz racjonalności ogn. niczonej i przyjęcie koncepcji decyzji satysfakcjonującej poziom aspiracji w miej. sce rozstrzygnięć optymalnych (Simon, 1959), (2) miejsce maksymalizacji zysku zajmuje koncepcja wiązki celów, które mogą się zmieniać w czasie (Cyert, March, 1963) oraz (3) nadanie analizie zachowania przedsiębiorstwa charakteru wielodyscyplinarnego przez włączenie perspektywy m.in. socjologicznej, psychologicznej,, nauk prawnych, teorii organizacji i zarządzania (Gorynia, 1998, s. 30-31).

Pomimo znacznego rozwoju technologii teleinformatycznych wspomagających procesy gromadzenia i przetwarzania informacji empiria życia gospodarczego wciąż pozostaje daleka od neoklasycznego postulatu pełnej racjonalności podejmowanych decyzji. Niemniej jednak ten aspekt rozważań behawioryslów można odczytać jako podkreślenie znaczenia zaawansowanych technologicznie rozwiązaa wspierających procesy decyzyjne. Najistotniejsze w obliczu postępującej internacjonalizacji działalności przedsiębiorstw postulaty behawioryslów dotyczą decentralizacji i wielodyscyplinamości w badaniu zachowania przedsiębiorstw, będącej warunkiem efektywnego tworzenia wiedzy i zarządzania nią. Poza typi, w związku z rosnącą zmiennością otoczenia na różnych jego poziomach oraz dynamicznymi zmianami w zakresie adekwatności zasobów, największy sprzeciw budzi rezygna cja z prognozowania długoterminowego i podejmowania decyzji strategicznych. Niewystarczającym wydaje się także argument, że efektywniejsze ze względu ni koszty pozyskiwania informacji jest reagowanie raczej na to, co już zaszło, niż uwzględnianie prognoz zmiany otoczenia.

Wśród najważniejszych odstępstw teorii agencji od ujęcia neoklasycznego wskazuje się na (Williamson, 1985): (1) odejście od traktowania przedsiębiorstwa jako funkcji produkcji na rzecz traktowania firmy jako struktury regulacji (governanct structure), gdzie podstawową jednostką analizy jest transakcja, (2) rezygnację z założenia pasywności aktorów ekonomicznych i objęcie analizą stosunków konfliktowych spowodowanych rozbieżnościami interesów, zwłaszcza pracodawców i pracobiorców, (3) rezygnację z założenia o absolutnej wyższości efektywności poszczególnych struktur regulacji na rzecz koncepcji efektywności zwjąMpgj z uwarunkowaniami sytuacyjnymi (cechami transakcji), takimi jak: częstotliwość niepewność i specyficzność angażowanych zasobów, (4) wprowadzenie zasady ograniczonej racjonalności oraz (5) interdyscyplinarne podejście do zjawisk go*-

podarczych. Przez stosunek agencji rozumie się również wszelkie formy kooperacji (Jensen, Meckling, 1976). W związku z brakiem możliwości ujęcia w kontrakcie wszystkich warunków umowy istnieje zagrożenie oportunistycznymi zachowaniami podmiotów będących stronami relacji agencji. Aby ograniczyć (wyeliminować) tego typu zachowania, strony ponoszą określone koszty. Koszty te można zaliczyć do trzech kategorii (Gorynia, 1999b, s. 777-782): (1) koszty monitorowania

—    nadzoru akcjonariuszy nad menedżerami, dla których ograniczenia postuluje się wykorzystanie systemu motywacyjnego, ograniczeń budżetowych, regulaminów operacyjnych itd.; (2) koszty zobowiązań (bonding expenditures) dokonywanych przez menedżerów w celu zagwarantowania, że nie podejmą działań szkodzących właścicielom, oraz zapewnienia, że korzyści właścicieli będą takie same, jak w sytuacji, gdyby sami podejmowali działania oraz (3) koszty rezydualne — utracone korzyści agentów i „pryncypałów” wynikające z rozbieżności interesów

—    występują nawet przy optymalnych działaniach monitoringu i zobowiązania. Teorię agencji wykorzystuje się również do badania efektywności dystrybucji funkcji decyzyjnych i kontrolnych w firmie. O efektywności połączenia funkcji decyzyjnych i kontrolnych w jednych rękach (minimalizacji kosztów agencji) decyduje stopień złożoności organizacji, co najczęściej idzie w parze z jej wielkością (Demsetz, 1983). Podobnie jak w przypadku teorii behawioralnej, postęp w zakresie organizacji i zarządzania oraz technik teleinformatycznych nie eliminuje głównych problemów, jakimi zajmuje się teoria agencji. Co więcej, aby sprostać rosnącym wymaganiom w zakresie zarówno międzynarodowego zasięgu prowadzenia działalności, jak i relacji cena/jakość (nowoczesność) produktów (usług), często zwiększa się liczbę podejmowanych stosunków agencyjnych (m.in. porozumień kooperacyjnych). Dlatego też w warunkach postępującej internacjonalizacji i globalizacji pożądane są: wnikliwa analiza kosztów spowodowanych rozbieżnością interesów stron relacji agencji, podjęcie działań w celu ich ograniczania oraz stała troska o efektywność poszczególnych struktur regulacji.

Zgodnie z teorią praw własności (TPW) formy własności i prawa, jakie z nich wynikają, odgrywają podstawową rolę w zachowaniach podmiotów gospodarczych. Dzieje się tak, ponieważ są one istotnym warunkiem wyzwalania indywidualnej inicjatywy oraz pozwalają mierzyć osiągnięcia poszczególnych jednostek na tle innych Teoria praw własności rozwija ujęcie neoklasyczne w następujących aspektach (Demsetz, 1967): (1) dopuszcza niepełną informację i niezerowe koszty transakcyjne, (2) zaznacza rolę obowiązującego systemu praw własności i praw związanych z kontraktami, w ramach których funkcjonuje firma oraz (3) uwzględnia znaczenie formy organizacyjnej przedsiębiorstwa. Zgodnie z TPW asymetria informacyjna między podmiotami sprawia, że efektywne wykorzystanie praw własności wiąże się z ponoszeniem kosztów pozyskiwania, analizowania i przechowywania informacji. Podobnie zapewnienie respektowania przez inne podmioty praw własności wiąże się z ponoszeniem nakładów na prawne zastrzeżenie określonej wiedzy, umiejętności, znaku towarowego, wzoru użytkowego itp. (Coąse, 1937). Oba te wskazania wydają się bardzo istotne w obliczu związanego