26

treści myślowych i przekazywaniu ich odbiorcy za pomocą odpowiednich ruchów narządów mownych. Ruchy narządów mowy powodują powstawanie drgań cząsteczek powietrza czyli dźwięków.

Odbiór wypowiedzi nadawcy przez odbiorcę następuje wtedy, gdy usłyszane i zidentyfikowane dźwięki zostaną skojarzone z odpowiednią treścią.

Tekst jest ciągiem dźwięków, będącym nosicielem treści znaczeniowej. W tekście można wyróżnić dwie strony: a) ciąg dźwięków, czyli stronę dźwiękową i b) znaczenie, czyli stronę znaczeniową (treść), która jest konwencjonalnym odwzorowaniem określonego fragmentu rzeczywistości.

Tekst jest wytworem mówienia. Terminem „tekst” określa się w językoznawstwie każdy tekst, przede wszystkim jednak tekst mówiony. Tekst mówiony jest ciągiem dźwięków, a więc jest zjawiskiem fizycznym, konkretnym, które trwa krótko, ale może być utrwalone (w pamięci ludzkiej lub w formie graficznej, albo na taśmie magnetofonowej, płycie itp.). Tekst utrwalony w pamięci, jako pewien ciąg zdań zawierających jakąś treść pojęciową, może przetrwać wiele lat i może być przekazywany następnym pokoleniom. Pismo jest doskonalszą formą utrwalania tekstu. Tekst jest zjawiskiem indywidualnym, ponieważ jest tekstem jakiejś jednostki, jest czyimś tekstem. Tekst ma charakter linearny, tzn. jego znaki są uszeregowane kolejno w czasie i w przestrzeni; poza tym znaki tekstu są uszeregowane według pewnych reguł. Tekst może być różnej długości. Najmniejszymi jednostkami tekstu są głoski.

1. ZESPÓL ŚRODKÓW SŁUŻĄCYCH LUDZIOM DO POROZUMIEWANIA SIĘ, CZYLI JĘZYK¹

Język jest systemem konwencjonalnych znaków i reguł

gramatycznych, za pomocą których porozumiewa się pewna

grupa społeczna. Znakami języka są wyrazy. Język ma charakter społeczny, trwały i abstrakcyjny.^)

Język jest zjawiskiem społecznym, ponieważ jest znany wszystkim członkom danej grupy społecznej, danego narodu, istnieje w psychice tych ludzi. Język został stworzony przez zbiorowość ludzką i dla jej potrzeb. Jest zjawiskiem społecznym także i dlatego, że jako system znaków i reguł gramatycznych stanowi model, do którego muszą się stosować mówiący, aby mogli się ze sobą porozumiewać.

Język nie jest czymś konkretnym lecz ma charakter abstrakcyjny, ponieważ istnieje w psychice ludzi porozumiewających się danym językiem oraz w tekstach tego języka, jest systemem znaków wyabstrahowanych z tekstów. Jest abstrakcyjny także i dlatego, że wyrazy i reguły gramatyczne nie odnoszą się do poszczególnych konkretnych zjawisk lecz do abstrakcyjnych ich klas lub do ogólnych stosunków zachodzących między nimi (np. stosunek podmiotu do orzeczenia). Istniejący w języku wyraz „stół” odnosi się do każdego stołu, do stołu w ogóle, a nie do jednego tylko egzemplarza. Ogólny charakter mają także reguły gramatyczne.

Język jest trwały, może istnieć wieki.

Język nie ma charakteru linearnego, ponieważ znaki współ-występują w języku i wybór ich jest dowolny (por. tekst).

Język jest zespołem środków powstałych w doświadczeniu społecznym, które służą ludziom do poznawania rzeczywistości i do porozumiewania się. Środkami tymi są: system wyrazów (słownictwo, leksyk) oraz reguł gramatycznych (gramatyka).

Wyraz jest podstawową jednostką zasobu leksykalnego, jest najmniejszą, samodzielną pod względem znaczeniowym i formalnym jednostką znaczącą języka. Zasadniczo najmniejszą jednostką znaczącą języka jest morfem, jest on jednak jednostką niesamodzielną. Wyróżnia się w wyrazach mor-femy leksykalne (rdzenie) oraz morfemy gramatyczne. Do morfemów gramatycznych zalicza się morfemy fleksyjne (np. końcówki przypadkowe) i słowotwórcze (afiksy: prefiksy, sufiksy i infiksy).

1

Struktura języka została tu podana w sposób znacznie uproszczony.