270

Ntrnrył Która

praołinttenia z larw bytujących w nawisach, wynosiły poza środowisko wodne rzeki odłożone w ich ciele substancje biogenne.

Dla zwiększenia skuteczności działania takiej oczyszczalni można do lin przyczepiać kawałki folii. Jest to wskazane szczególnie na rzekach niosących mało roślinności oraz w okresie zimy, kiedy rzeka transportuje mniej materiału na nawis.

„Oczyszczalnię linową" można tworzyć na rzekach o szerokości do 10 m. Powstała na Piławie oczyszczalnia składała się z 5 lin, wykonanych z plecionki aluminiowej o łącznej długości 40 m, a koszt jej wykonania równy był cenie 40 metrów drutu, 10 drewnianych pali i 2 godzin pracy I wykonawcy.

Bariery sieciowe

Ta metoda polega na wykorzystaniu zużytych sieci tybackich do procesu oczyszczania wód. Daje dobre efekty oczyszczania w wodach płynących. Do tego celu najlepiej nadają się sieci stylonowe - używa się ich w rybołówstwie morskim. Stosowany do ich produkcji sznurek najczęściej posiada grubość kilku milimetrów, zaś ich oczka mierzą od kilku do kilkunastu centymetrów. Tego typu bariery działają w procesie oczyszczania cieków na zasadach wcześniej omówionych, tj. jako filtr mechaniczny i jako sztuczne podłoże. Efektem końcowym utworzenia bariery sieciowej jest usuwanie z cieku sestonu i biogenów.

Takie bariery zainstalowano na Odrze, na jednym z jej kanałów ujściowych. Miejsce zastosowania tego typu urządzeń szczególnie sprzyjało masowemu zasiedlaniu sieci przez racicznicę (Dreissena polymorpha). Małż filtrując wodę. usuwał z niej seston. Jego biomasa wśród wszystkich organizmów występujących na barierze była najwyższa. Średnia wilgotna masa racicznicy na I m² bariery z dwóch sezonów wynosiła 11,0 kg i zawierała 83,2 g N i 15.7 g P7O5 (6,8 g P). Te cyfry jednoznacznie wskazują na ogrom składników biogennych, odłożonych w ciele D. polymorpha, a więc usuniętych z wody rzecznej. Woda była jeszcze filtrowana przez inne organizmy występujące w barierze, takie jak gąbki, wrotki, mszywioły, które wspomagały usuwanie sestonu.

Aby bariery sieciowe funkcjonowały jako oczyszczalnie, zgromadzona na sieciach materia musi być przeniesiona na ląd. Dzięki temu jest ona wynoszona z cieku, a wraz z nią biogeny. co w ostatecznym rachunku stanowi efekt oczyszczania (mniej pozostaje w rzece). Szybkość obrastania sieci i struktura jakościowa organizmów są wyznacznikiem częstotliwości czyszczenia barier. Wyciągnięte poza rzekę sieci wystawia się na działanie słońca. Oczyszczone, w wyniku działania czynników atmosferycznych, ponownie można użyć do tego samego celu.

Do usuwania z rzeki materii przyczyniają się też dorosłe formy owadów. W wyniku ich przeobrażeń z larw występujących na barierze, formy dorosłe wylatując, przemieszczają ją wraz ze swym ciałem na ląd. Również ryby przypływające do barier na żer przyczyniają się do troficznego zubożenia rzeki.

Ponieważ bariery szybko zarastają i stają się przeszkodą w przepływie wody, by nie hamować nurtu, ważne jest ich prawidłowe zainstalowanie. Takie sieci sadowi się wzdłużnie lub lekko ukośnie do kierunku biegu wody. W miarę upływu czasu powstający na barierach „porost" coraz więcej waży, stąd też ważne jest przytwierdzenie sieci do mocnych podpór.

Chcąc uzyskać dobry efekt oczyszczania rzeki, należy metodą prób dobrać pożądaną powierzchnię zainstalowanych sieci.

Oprócz opisywanego przykładu wykorzystania barier sieciowych do oczyszczania wody Odry w jej przyujściowym fragmencie, tego typu urządzenia znalazły zastosowanie w kanale odprowadzającym ścieki z miasta Nowograd oraz do usuwania zanieczyszczeń ze ścieków odprowadzanych w mleczami. Ich działanie sprawdzano też w Zalewie Szczecińskim.

Bariery sieciowe mogą znaleźć zastosowanie przy ochronie ujęć wody pitnej. W tym wypadku będą one pełnić rolę wstępnego filtru, hamującego dopływ fitoplanktonu i innych organizmów do stacji uzdatniania wody.

5JJ.3. Sztuczne środowiska podmokle (wetlandy)

Wctlandy - spolszczone słowo od angielskiego wetiands - tereny okresowo lub stale zabagnione, podtopione lub pokryte warstwą wody. Mogą one być pochodzenia naturalnego lub kształtowane przez człowieka. Te ostatnie noszą nazwę sztucznych środowisk podmokłych (ang. constructed wetiands). Porasta je roślinność przystosowana do podmokłego środowiska.

Wetlandy wykorzystuje się do ochrony wód płynących i stojących, gdyż dzięki zachodzącym w nich procesach fizycznych, chemicznych i biologicznych przejmują różnego rodzaju zanieczyszczenia i nutrienty. Mogą służyć do usuwania z wody zawiesiny mineralnej i organicznej, różnych form azotu i fosforu, organicznego węgla, metali ciężkich. Są bardzo skuteczne w usuwaniu tych substancji ze ścieków miejskich, przemysłowych, rolniczych (Tilley, Brown 1998 - przegląd literatury). Skuteczność działania wetlandów zależy od wielu czynników, takich jak: obciążenie zanieczyszczeniami i nutrientami, koncentracja na dopływie, typ wetlandu. Dla efektywności oczyszczania również bardzo istotny jest czas przebywania wody w tego typu strukturze. Stwierdzono, że w sztucznie utworzonych środowiskach podmokłych, zasilanych powierzchniowymi spływami miejskimi, zawiesina ulegała redukcji w 94%, a fosfor ogólny w 90% przy czasie retencji 14 dni; jeżeli w wetlandzie tego typu wody zatrzymywane były przez 5 dni, to pozostawało w nich 67% zawiesiny i 57% fosforu całkowitego (Rushton i in. 1995).

Na ogół wetlandy lokalizuje się w dolinie rzeki - wzdłuż biegu oraz u ujścia. Ich rola ochronna może być szczególnie cenna w okresie wezbrań, kiedy to rzeką zasilającą zbiornik zaporowy płynie nadmierny ładunek zawiesiny i składników pokarmowych. Skierowanie takich „wysokich wód” do środowisk podmokłych (w tym sztucznie utworzonych) wydatnie przyczyni się do zatrzymania w nich substancji, które niesie rzeka. Przykładem dobrze funkcjonującego wetlandu jest Kis Balaton. Jest to płytki zbiornik usytuowany w delcie rzeki Zala, porośnięty trzciną. Dzięki układowi specjalnie skonstruowanych zbiorników i okresowo zalewanych obszarów porośniętych roślinnością, ładunek fosforu wnoszony do jeziora Balaton został zredukowany nawet o 80% (Pomogoyi 1993).

Rola wetlandów w oczyszczaniu wód jest bezdyskusyjna. Chcąc je wykorzystać w celach ochronnych, należy zaplanować dla nich odpowiedniej wielkości powierzchnię. Są różne metody obliczania areału przeznaczonego pod wctland. Kilka z nich opisują Tilley i Brown (1998). Można także obliczyć dla konkretnego obszaru (o znanej powierzchni