28,29 (5)

Później Konorski uwzględnia rolę poszczególnych ośrodków, korowych reprezentacji analizatorów w czynnościach mowy. Te korowe reprezentacje pełnią funkcje ośrodków gnostycznych warunkujących rozpoznawanie po-szczególnych kategorii bodźców językowych - słów słyszanych (gnozja słuchowa mowy ludzkiej), słów widzianych - napisanych (gnozja wzrokowo-znakowa) oraz ustawień mowy ustnej (gnozja niezbędna do prawidłowego ustawienia narządu artyiulacyjncgo przy wymawianiu słów) i kinestełycz.-nych wzorców ruchowych mowy ludzkiej (gnozja warunkująca prawidłowe wykonanie ciągu ruchów- aparatu artyiulacyjncgo podczas mówienia). Wymienione okolice gnostycznc uczestniczą w czynnościach mowy na zasadzie stałego współdziałania opartego na wytworzonych w trakcie ontogenezy skojarzeniach między poszczególnymi analizatorami. Asocjacje wzrokowo--wcrhalnc stanowią podstawę mowy nominacyjnej. Pozostałe asocjacje werbalne wytwarzają się między gnozją fomcslclyczną kończyn a słowno-kines-tetyczną, między gnozją kinestelyczną ręki a gnozją słowno-kincslctyczną oraz poprzez asocjacje słowno-werbalne i kincstctyczno-międzyzmysłowc. Asocjacje werbalne skierowane do percepcyjncgo pola cmocyjnego są bardzo ubogie. Same słowa nic wywołują bezpośrednio odpowiednich emocji. Wywołują je wyobrażenia (najczęściej wzrokowe) sytuacji lub przedmiotów, które kojarzą się z poszczególnymi emocjami.

Gdy nieco starsze dziecko uczy się rozmawiać z innymi ludźmi, wiele reakcji werbalnych pojawia się bezpośrednio pod wpływem bodźców słow-no-słuchowych. bez uczestnictwa innych analizatorów (np. przy automatycznym odpowiadaniu na rutynowe pytania, recytacji wiersza itp.).

Rozwój mowy. według Konorskiego, przechodzi dwa stadia od ruchu do słuchu i od słuchu do ruchu. Rozwój ten w etapach wiekowych można ująć następująco:

-    do 3 m-ż. rozwój ruchowy, w tym mięśni krtani,

-    ud 3 do 9 m.ż. określonym ruchom odpowiadają określone dźwięki, włącza się słuch,

-    od 9 do 12 ro.ż. połączenia słuchowo-ruchowc (od tego czasu występuje równorzędna rola słuchu i ruchu)

A.R. Luria (1976) wiąże rozwój mowy bardziej z myśleniem niż z ruchem. Według tego autora mowa pełni dwie funkcje:

1) jako środek komunikowania się — mowa ekspresyjna, w której motyw wypowiedzi jest przekształcany w schemat językowy, oraz mowa impresyjna. w której wypowiedź jest przekształcana w myśl i zostaje odkryty motyw wypowiedzi.

2K

.’) juku narzędzie myślenia, działalność intelektualna.

A R. ł.Ufia rozpatruje rozwój mowy w rumach swojej teorii dynamiczni j lokalizacji funkcji psychicznych w mózgu. Teoria ta zostuła zapoo/ąlko-w«nu przez Pawłowa, który' zwrócił uwagę, że dla zrozumienia mechanizmów złożonego zachowania cię nic wyctarcza wyjaśnienie dotyczące jedynie poczczcgólnych ośrodków nerwowych. Konieczne jest przyjęcie możliwości tworzenia się połączeń funkcjonalnych między różnymi częściami układu nerwowego, dzięki specjalnym udrożnicniom umożliwiającym dokonywanie określonego aktu ruchowego. Czynności mózgu nic są wynikiem działania odrębnych, sztywno ustalonych struktur mózgowych, lecz kształtują się na podłożu powstających w trakcie żyda osobniczego dynamicznych, zmiennych układów wzajemnie powiązanych ze sobą w różnych częściach układu nerwowego.

Koncepcja układu funkcjonalnego Lurii określa lokalizację mechanizmów nerwowych regulujących przebieg wyższych czynności człowieka. Realizacja wyższej czynności możliwa jest dzięki współdziałaniu wielu struktur nerwowych znajdujących się w różnych częściach układu nerwowego i tworzących razem układ funkcjonalny danej czynnośd.

z\.R. Luria wskazuje na określone okolice mózgu spełniające swoiste funkcje ważne dla prawidłowego przebiegu czynności mowy. Wyróżnia sześć czynników związanych 7 różnymi okolicami półkuli dominującej (przeważnie lewej). Oto te czynniki:

1)    słuch foncmatyczny, czyli zdolność do różnicowania, analizy i syntezy dźwięków mowy zgodnie z zasadami systemu fonologiczncgo. Jest to zdolność specyficznie ludzka, stanowiąca niezbędny warunek wszelkich czynności mowy. Jest ona związana z okolicą Wemicke w lewym płacie skroniowym;

2)    słuchowa pamięć słowna, czyli zdolność do utrzymywania w pamięci słuchowych wzorców słów oraz ich ciągów. Jest niezbędna dla formułowania wypowiedzi, ich rozszyfrowywania oraz zapisywania. Jest związana z funkcjonowaniem tylnej części płata skroniowego, poniżej okolicy Wer-

nickc;

3)    analiza i synteza doznań czuciowych aparatu arlykulacyjnego. czyli zdolność do znajdywania prawidłowego ułożenia aparatu arlykulacyjnego podczas wypowiedzi. Związana jest z dolną okolicą poslccntralną;

4)    synteza sekwencyjna - czyli zdolność do organizacji w czasie ruchów narządów artykulacyjnych, konieczna dła zachowania ich płynności w trakcie mówienia. Związana jest z okolicą Broca;

29