276 7

Tabela 10.3

Średnie miesięczne temperatury powietrza [w °C] o godz. 13 w 65-letnim drzewostanie sosnowym (wg S. Baca (sen.) i S. Ostrowskiego, 1969)

Miesiąc	0,5 m nad powierzchnia gleby	1 m nad koronami drzew
Maj	16,6	19,7
Czerwiec	19,7	28,2
Lipiec	19,2	22,1
Sierpień	18,1	21,0
Wrzesień	15,0	18,7

Korony drzew absorbują dużą część opadów deszczu, szczególnie o małym natężeniu (duża intercepcja). Więcej opadów zatrzymują (przy dłużej trwającym deszczu) lasy iglaste. Drzewa liściaste pozwalają na dotarcie do dna lasu większej ilości opadu ze względu na to, że stosunkowo duże powierzchnie liści umożliwiają łączenie się kropel, które -stając się cięższe - opadają następnie w dół. Największa ilość wody opadowej dostaje się do wnętrza lasu na zewnętrznych obrzeżach koron drzew lub w prześwitach między nimi (w lasach o małej zwartości). Przyjmuje się ogólnie, że w zależności od rodzaju drzewostanu i natężenia opadów ilość wody opadowej na dnie lasu jest od kilku do kilkunastu procent mniejsza od ilości, które otrzymują przyległe tereny otwarte.

śnieg, który po pewnym okresie powiększania swej grubości na nadziemnych częściach drzew i krzewów spada na dno lasu, topnieje na wiosnę znacznie dłużej i wolniej niż na terenie odkrytym, również ze względu na duże zacienienie.

Gęste pokrycie terenu przez las znacznie utrudnia przepływ i wymianę powietrza. Wewnątrz lasu prędkość wiatru jest wyraźnie mniejsza, a w strefie przyziemnej ruch powietrza praktycznie zanika. Zmniejszona wymiana powietrza i niższa temperatura powodują że wilgotność powietrza w głębi lasu jest wyższa niż w terenie otwartym. Te czynniki oraz omówione już wyżej warunki energetyczne wpływają na to, że parowanie z powierzchni terenu i wód wewnątrz lasu jest znacznie mniejsze. Natomiast całkowite straty wody z podłoża do atmosfery (parowanie terenowe) w przypadku obszarów leśnych są z reguły większe w porównaniu z terenami bezleśnymi, głównie ze względu na istotny udział transpiracji oraz głębokość i zasięg systemu korzeniowego.

Te ogólne zależności potwierdzają wyniki szczegółowych badań H. M. Brechtela (1982) prowadzone w lasach niemieckich. Niezależnie od wieku drzew największą ewapotranspirację wykazują drzewostany dębowe, od 465 mm dla drzew poniżej 40 lat do 495 mm (drzewa powyżej 80 lat) w okresie wegetacji (V-IX). Niemal tyle samo wyparowują stare sosny (492 mm), natomiast najmniejszą ewapotranspirację zmierzono w lasach świerkowych (377 mm dla drzew poniżej 30 lat).

W strefie oddziaływania topoklimatu kompleksów leśnych wyraźne różnice mikroklimatyczne występują na polanach śródleśnych i w strefach brzegowych lasów.

Warunki mikroklimatyczne polany zależą od jej wielkości, wysokości i gęstości drzew, które ją otaczają oraz od ukształtowania terenu. Ze względu na utrudnioną wymianę powietrza - podczas dnia maksymalna temperatura powietrza jest wyższa niż w lesie, a nawet na przestrzeni otwartej. W nocy następuje silne wypromieniowanie radiacyjne w kierunku atmosfery (warunki analogiczne do obszarów bezleśnych), a ponadto często gromadzi się na polanie ciężkie, chłodne powietrze spływające w dół z koron drzew otaczających polanę. Temperatura minimalna może być więc nawet niższa na terenie zupełnie odsłoniętym. W efekcie na polanach częściej występują przymrozki radiacyjne (okres bezprzymroz-kowy w porównaniu z terenem odkrytym jest krótszy o kilkanaście dni), a dobowe i roczne amplitudy temperatury powietrza są wyższe. Na polanach obserwuje się także częstsze występowanie mgły.

Charakterystyczne różnice w ilości opadów występują głównie w mikroklimacie stref brzegowych lasu. Przeszkoda, jaką stanowi dla przesuwającego się powietrza ściana lasu, powoduje, że napływające powietrze wznosi się do góry ponad korony drzew. Jeśli są to wiatry deszczonośne, przy dużej ich częstości z określonego kierunku strefa brzegowa lasu może otrzymywać nieco większe ilości opadów (nie więcej jednak niż kilka procent). Po stronie zawietrznej może wówczas powstawać swojego rodzaju cień opadowy, choć zawsze o mniejszym zasięgu niż przy opadach orograficznych. Badania przeprowadzone w zalesionych zlewniach Sudetów wskazują na bardzo znaczny wpływ lasu na zwiększenie przychodu wody z mgły i sadzi.

— 277 —