2 (2014)

vtchv osobowości, /C s^v’.'ególną uwagą hm lam ■

huąe\vh i\'akvjc slięsowf t korty kostery dó w, vtli' > ' ^ .^^h/ek }

**W mm) i miażdżycą nac/yd i ««dctśnię_nicm^,ny ‘

W lut nch badaniach potwieaizano tmurnhormonaln    ^K'^,1n|\ V

cbofc* układu krążenia u/tmjąc, że pmo!lzjologie/ne ⁿⁱf^Łlłani*m "S wsnstktm czynniki powodujące zmiany miażdżycowe (odkł ^CJl0r°^ch'^V\ ycwłwch nacnńk Nams/enie równowagi tego mechanizmu ^ *^V^S mcfóMkft\\v'h może hyc spowodowane nadmiernym działa ■? ^ró^ych >*00iłówjak » amin htecholowych w stresie przewlekłym. ^{ni 2ar}^'Vho |3 hmym przekładem skutków długotrwałego stre SU jest Wystenn obiawow nazwanych „wypaleniem" (bumom,j, charakteryzujący_Cj^Wanie Si i ucicc/Ka od aktywnego działania.    ^Sl^ ^ustfi

Objawy te są często opisywane wśród osób wykonujących zawoA, powodują stan wieloletniego napięcia m.in. zawód wykładowcy czy lek ■ S wszystkich przypadkach, zaburzenia w sferze psychicznej łącJ?' i z nadmiernym wydzielaniem kortykosterydów.    ^y sj

Ważn\m elementem kształtującym skutki zdrowotne stresu są predysnn . . '    ^J Ml

osobnie zne    ńm

Wyniki badań wskazują, że o tym, czy zmiany pod wpływem stresu bJ miały patologiczny lub tylko treningowy charakter, decydują zdolności doJ dzenia sobie ze stresem, uwarunkowane osobniczymi cechami, jak również cy sem trwania stresu.

Udowodnione jest istnienie zegara biologicznego decydującej

0    kolejności zdarzeń życiowych w ciągu doby, regulującego przebieg snuj

1    aktywności życiowej w ciągu dnia. Znane są też liczne dowody doświadczali^ i naukowe wyjaśniające jego lokalizację i mechanizm działania. Zegar bioU giczny umożliwia dostosowanie procesów życiowych organizmu do cyklicznie! zmieniających się pór doby. tak by praca i wypoczynek przypadały na godziny dzienne, a sen następował w nocy. Nasz zegar biologiczny może ulec rozrega. kmaniu przez zwyczaje współczesnego człowieka. Zmieniony tryb życia, praca w godzinach wieczornych lub nocnych, pobyt w nowej strefie czasu (po przelo* cie samolotem), powodują nieprawidłowy bieg zegara biologicznego i w konsekwencji dolegliwości zdrowotne.

Życie człowieka przebiega w wyraźnej zależności od naprzemiennie zachodzących zmian w otaczającym go środowisku, głównie dotyczących cyklu światło *4 ciemność, czy dzień — noc. Błędne jest jednak twierdzenie, iż to wpływ czynników środowiskowych, jest przyczyną cyklicznych zmian fizjologicznych w organizmie człowieka. Posiada on wewnętrzną zdolność odmierzania czasu, któremu podporządkowane są funkcje poszczególnych układów lub narządów. Potwierdzają to wyniki badan przeprowadzonych na ludziach przebywających w warunkach oświetlenia trwającego nieprzerwanie przez wiele dób, albo w stałej ciemności — np. u speleologów i polarników. Okazało się, że ich organizm nie traci zdolności do odmierzania czasu, lecz odmierza go nieco inaczej niż w warunkach normalnej na-przemienności dnia i nocy. W ciągłym oświetleniu, długość jednego cyklu czynno*

Ł ■ fi/jologic/nych, jednej „doby”, jest bardziej zbliżona do 25. a nie do 24 god/m. i M jyj/j i zwierząt okres pełnej ewolucji zjawiska fizjologicznego, pwijawionegD Iwpływu czynników środowiska zewnętrznego, trwa 20-28 godzin. Był to powód, by cykliczne procesy życiowe nazwać rytmami około dobowymi, a nie dobowymi. I potwierdzeniem endogennego charakteru rytmów około dobowych, sterowanych I przez jeden lub liczne wewnętrzne zegary biologiczne (oscylatory), mogą być bada-Inia prowadzone na hodowlach komórek ssaków. Komórki te oddzielone od całości i organizmu nadal zachowują zdolność odliczania czasu — kolejnych „dób”. Badania I przeprowadzone w celu lokalizacji nadrzędnego zegara biologicznego, doprowadziły do wniosku, że znajduje się on w mózgu, w podwzgórzu, a ściślej w zespole ko I mórek nerwowych zwanych jądrem nadskrzyżowaniowym (nazwa wynika z faktu, f że jądro to położone jest tuż ponad skrzyżowaniem nerwów wzrokowych). Jądro f nadskrzyżowaniowe posiada połączenia nerwowe z gruczołem wydzielania wewnętrznego — szyszynką, produkującą hormon melatoniną. Fakt ten jest ważny ze . względu na to, że szyszynka produkuje melatoninę jedynie w ciemności, tj. w czasie ¹ snu, w godzinach nocnych. Wydzielanie melatoniny do krwiobiegu jest sygnałem i informującym organizm człowieka o przeżywaniu nocy.

Mimo endogennego charakteru, okołodobowe rytmy biologiczne człowieka wykazują dużą spójność z rytmicznymi sygnałami środowiska zewnętrznego np. fazami oświetlenia (dzień — noc). Układ kontroli rytmów biologicznych dostosowuje do rytmicznych zmian środowiska zewnętrznego, „wskazania” czasu zegara wewnętrznego, tym samym posiada zdolność do synchronizowania go z aktualnym czasem astronomicznym każdego miejsca pobytu. Synchronizacja ta przejawia się tym, że jesteśmy aktywni w dzień, a śpimy w nocy, że dzień jest tą porą, kiedy osiągamy maksimum zdolności do wysiłku i pracy umysłowej. Wiele procesów rytmicznych, zachodzących w organizmie człowieka, istnienia, których nie uświadamiamy sobie, a zostały one potwierdzone obiektywnymi badaniami naukowymi, osiąga maksimum swojej intensywności w porze dnia. Część z nich ma swoje maksimum w porze nocy.

Czynniki zewnętrzne, dopasowujące zegar biologiczny człowieka do zmian środowiska naturalnego, nazywają się synchronizatorami albo dawcami czasu (z niem. zeitgeber lub ang. Time givers).

Cykle światło — ciemność nie są jedynym synchronizatorem rytmiki około-dobowej człowieka. Bardzo ważnym czynnikiem synchronizującym, szczególnie dla osób żyjących poza kręgiem polarnym i niewidomych, jest tzw. czynnik socjalny. Składają się na niego informacje płynące ze środowiska, takie jak: pory posiłków, kontakty rodzinne, społeczne i kulturalne, hałas.

U osób zdrowych, wykonujących w ustalonych godzinach doby pracę zawodową których sen przypada na godziny nocne — okołodobowe rytmy biologiczne są w sposób naturalny powiązane z fazami synchronizatorów środowiskowych, tj. z fazami dzień — noc. Taka zgodność faz rytmów okołodobowych człowieka z fazami synchronizatorów środowiskowych nazywana jest synchronizacją zewnętrzną.

61