2 (2015)

^łNłlky, t lii,.,- -    * ****

»u sv'j\a

-lęK>ktct ciała); znych (w\Jziekrnia hoi-monów ?) r\V*»>ch /w K^^ow biochc

**? «'Hę d'’’ V

' ^v,s»»»enia tęt

V'**ⁿ> składu cl* '

* -*.>l

zrokowe);

«v.ą«my * prwbiegjj fcycia jeduosn l Hłowiskowyęil

na M t MIM v'/k'W ni

fVąfOh>£^ł knu. Mapewmft | prvx>h*vw sneiaNełk vHK^* krwi, $\nw i narrądnch)

'«^v''"^,vv    (AK.hH«.i J,. |>rac> umysłowej, kooedyuś

*^n'k%»«\'łvc^i>ttck wra/hwosci na bodit*słuchowi' i uvrok^\Y,o.' ^ncj. fażbwosci na stres różnego pochodzenia (sire

	H wrażliwość na ból).
	• gotowości do odbycia procesów
	(pora narodzin. życia i śmierci).
	Zdółnosc zegara biológiczjiego do i ck^SK^>H\uafti< czasu wewnętrznego

ważnych dla

ważna dla łudzi odbywających podróże z przekraczaniem wielu stref czasowych i czy pracowników /iiw.tnouych. W pierwszym przypadku wszystkie rytmiczjkl :'-\\v.sv życiowe musza dostosować swój przebieg do przesuniętych faz oświ& 1 ttema (pory dnia i nocy) Po kilku dobach osiągany jest stan synchronizacji oko.1 jok^w^ch rumów wewnętrznych ze środowiskowymi dawcami czasy,I W drugim przypadku. gdy praca nocna wymusza odwrócony rytm sen-czuwanie, I h rględe® naturalnego rytmu dzień-noc. nigdy nie jest osiągany stan syn chroni-1 zacjt, co posiada swoje konsekwencje.

Jednym z warunków jakości wykonywanej pracy, zarówno umysłowej jakp ■ fizycznej. jest możliwie wysoki poziom sprawności umysłowej. Opracowano wiele I sesfcw* ameżun tających ocenę sprawności umysłowej, której miarą jest np. czas lub I jdkc*<c wykonania lego samego zadania, przez różnych ludzi. W badaniach oceniają-1 cych .sprawnesc umysłową w ciągu doby, testy przeprowadzane są u tych samych I osób. ale w rożnych porach ich dobowej aktywności życiowej. Stwierdzono, że I w grupie osób żyjących w podobnym zsynchronizowanym z cyklem dzień — noc, f reżimie czasowym, dotyczącym poty pracy i wypoczynku, sprawność umysłowa £ Jest najw iększa w porze dnia i najmniejsza w środku nocy.

Przebieg dzienny charakteryzuje nieznaczne obniżenie sprawności umysło-w ej w porze wczesno-popołudniowej. Między godzinami 14.00-15.00 pogarsą| się nieznacznie czas reakcji na dźw ięk czy koordynacja wzrokowo-ruchowa.

Zmęczenie czy znudzenie pracą osiąga swoje maksimum między godziną 16.00-18.00. Najniższa sprawność umysłowa przypada w nocy między godzinami 1.00 a 3.00. Powyższy fakt ma duże znaczenie dla osób wykonujących swą pracę w nocy ! zwłaszcza, gdy posiada ona znamiona dużej odpowiedzialności.

W iele osób uznaje swoją pracę za wyczerpującą umysłowo. Wśród wymię- j nianych przyczyn są: praca zmianowa, duża odpowiedzialność za bezpjeczeń-stwo ludzi odpowiedzialność za efekty działalności ekonomicznej, monotonia pracy lub konieczność stałej uwagi, praca pod presją deficytu czasu, z ryzykiem 1 osobistego zagrożenia oraz praca w odosobnieniu.

tyyftihtH fim/ny, vvykonywarty w różnych porach duby, w*' jum (wIh^mpwii tub łiiv pi A¹/ organizm c/łov\ ititi Zmiany hu hIktnk/hc » f i/|ot< >gf4./ne /acht*l/np*f ■'. _1(S vv>H»lkn łi/yc/negn, ^s;pi/Y}ąją }eg« > lYp'/cj tolerancji w por/r dnia W« »ągu I* .._<n>₀ ilostniYAi większą objętość Krwi do pracując yvb mtęsm. inty/uu t tttnych

. I||||| Mr * '

(a|ik>Yv Zwiększony przepływ krwi wpływu mt le(K/c (Mienienie tkanek, lepsze liHii? ' wv korzystanie glukozy, u także łatwiejsze usuwanie jiroduktów przemiany nrttcHi (dwutlenku węgla i kwasu mlekowego) Iemu ostatniemu sptzyją s/yb*/y 'łębs/Ą oddech w porze dnia. Wysiłek fizyczny wymaga usuwania / organizmu vinłmi»tu wytworzonego ciepła Dobowa zmienność jMliwości i przepływu krwi <lo skórv wskazują, iż proces ten jest skuteczniejszy w dzień niż w nocy.

Biologicznym skutkiem pracy zmianowej jest desyrn hton\uhju wewruftr? nvt'h rytmów biologicznych. Polega ona głównie nu zaburzeniu sekwencji cza sowei występowania maksimów (akrofaz) rytmów endogennych człowieka, Przyczyną takiego stanu jest desynchronizacja zewnętrzna wymuszona podjęciem pracy w porze nocy.

W warunkach synchronizacji rytmów endogennych z fazami dnia i nocy. człowiek śpi w porze nocy a aktywny jest w porze dnia. Odwrócenie tego po* rządku poprzez pracę w porze nocy i sen w porze dnia. jest przyczyną występowania objawów określanych jako zespół długu czasowego (ang. jet log). Mogą one występować u różnych osób z różnym nasileniem. Szybko przemijają, gdy zachodzi ostra desynchron izac ja zewnętrzna, która ma miejsce np. w chwili rozpoczęcia pracy nocnej lub po przylocie do nowej strefy czasowej.

W przypadku odbywania lotów z przekraczaniem wielu stref czasowych, objawy desynchroni zacji zewnętrznej pojawiają się przy różnicy czasu co najmniej 2 godziny, a są tym wyraźniejsze im większa jest różnica czasu astronomicznego między miejscem wylotu i celu podróży, ponadto zależą od kierunku, w jakim odbywał się przelot. Zespół długu czasowego ma ostrzejszy przebieg, gdy taka sama liczba stref czasowych jest przekraczana w kierunku wschodnim, w porównaniu z kierunkiem zachodnim.

W pracy zmianowej odpowiada to kierunkowi rotacji zmian. Przemi janie objawów desynchronizacji zewnętrznej następuje po kilku dniach, co oznacza odzyskiwanie zgodności faz rytmów biologicznych z fazami synchronizatorów zewnętrznych (środowiskowych dawców czasu: dzień-noc, pory i częstość posiłków, hałas-cisza).

Praca zmianowa, zwłaszcza nocna, jest przyczyną występowania stanu przewlekłej desynchronizacji zewnętrznej. Przystosowywanie się faz rytmów endogennych do faz synchronizatorów zewnętrznych, odbywa się za każdym razem, gdy ma miejsce przejście ze zmiany rannej lub popołudniowej na nocną i odwrotnie.

Zaburzenia przebiegu rytmów okołodobowych człowieka polegają nie tylko na rozluźnieniu spójności fazowej miedzy kilkoma rytmami, ale także na zmianie charakterystyk pojedynczych rytmów.

U zdrowego człowieka aktywnego w porze dnia i wypoczywającego w porze nocnej, częstość skurczów serca i ciśnienie tętnicze krwi osiągają największe wartości w godzinach popołudniowych. Konsekwencją pracy nocnej jest dwu-