2 (517)

68

IV. Rachunek wyrównawczy

Źródłem błędów systematycznych stałych najczęściej są błędy instrumentalne. Typowymi przykładami tego rodzaju błędów_ są: błąd miejsca zera, ekscentryczne osadzenie osi alhidady, -błąd kolimacji lub błąd pó^ działu limbusu.    ——

Czynniki takie, jak temperatura, refrakcja lub boczne oświetlenie, czyli czynniki zależne od środowiska, w którym przeprowadzany jest pomiar, mogą być~również przyczynami błędów-systematycznych. —

__: Wpływ błędów systematycznych na wyniki pomiaru_można wyeli-

-minowuć "przez staranną rektyfikację i komparację przyrządów-lub przez zastosowanie odpowiedniej metody obserwacji.

Ponieważ tak błędy grube, jak i błędy systematyczne stałe,^-dadzą^-się usunąć z wyniku p omiaru^wobec tego -rachunek wyrównawczy nie zajmuje się tymi błędami.

Błędy systematyczne zmienne zniekształcają wyniki pomiaru zawsze w stronę ich zwiększania lub zawsze w stronę ich zmniejszania, przy czym zniekształcenia te nie są ani stałe, ani proporcjonalne do mierzonych wielkości.

Błędy tego rodzaju występują np. podczas pomiaru odcinka taśmą, przy kilkakrotnym jej układaniu wzdłuż wytyczonej prostej. Bezbłędne ułożenie taśmy w kierunku wytyczonym jest nieosiągalne, a każde~zejście z kierunku jest powodem błędu, na skutek którego wynik pomiaru będzie za duży. Taki sam wpływ na występowanie błędów systematycznych ma nieukładanie taśmy ściśle do poziomu podczas pomiaru prostej tzw. metodą schodkową.

Błędy obserwacyjne, wynikające z całego szeregu mniej lub więcej znanych przyczyn, których szkodliwej działalności nie da się uniknąć lub wyrugować z pomiaru, nazywamy błędami przypadkowymi (losowymi).

Główną przyczyną powstawania błędów przypadkowych jest niedoskonałość narządów zmysłów człowieka, najczęściej wzroku. Błędy te mogą pojawiać się z równym prawdopodobieństwem. jako dodatnie lub ujemne, a więc będą miały charakter przypadkowy. Nie znając zależności funkcyjnej między wielkościami błędów przypadkowych a wywołującymi je przyczynami, nie można tych błędów .wyeliminować, tak jak robi się to z błędami grubymi lub systematycznymi.

Najczęściej spotykanymi błędami przypadkowymi są błędy szacowania na podziale taśmy przy pomiarze długości odcinków, błędy szacowania na łacie niwelacyjnej przy wykonywaniu odczytów instrumentem, błędy zgrywania bańki libeli, błędy przy centrycznym ustawieniu teodolitu nad oznaczonym punktem, błędy celowania, błędy odczytu na urządzeniach noniuszowych, mikroskopowych lub na mikrometrach optycznych, błędy przy prowadzeniu wodzika planimetru biegunowego