30

60 MORFOLOGIA

(c) pozostają względem siebie w dystrybucji uzupełniającej, tzn. nie mogą wystąpić w tym samym otoczeniu morfologicznym.

Zgodnie z powyższym nie mogą np. morfy człowiek- i łudź- (w ludzie) być uznane za allomorfy jednego morfemu, ponieważ nie spełniają warunku drugiego, choć spełniają warunek pierwszy i trzeci.

3. Morfonologia

3.1. Wprowadzenie

Morfonologia jest działem morfologii, który opisuje powtarzające się różnice fonplogiczne, występujące w allomorfach polskich morfemów, oraz ukazuje Warunki, w jakich te różnice zachodzą.

Jak już wspomnieliśmy, istota tych różnic polega na tym, że określonemu fonemowi w jednym allomorfie odpowiada inny fonem lub dwu fonemy, lub zero dźwięku w drugim allomorfie tego morfemu; por. pol-a : pól-0 z różnicą o : u (= ó), nog-a : nog-i: no^-e z różnicą g : g : j, dz.ień-0 ; dni-a : dzion-ek : dzienny z różnicą d : j, e : 0 : o, n : ń. Różnice tc nazywamy obocznościami lub alternacjami morfonologicznyml.

Oboczność morfonołogiczna to wymiana jednych fonemów na inne w allomorfach jednego morfemu, powodowana sąsiedztwem z różnymi morfemami o określonych funkcjach. I tak w naszym przykładzie dzień : dnia : dzionek : dzienny morfem rdzenny ma postać dzień- przed morfc-mem końcówkowym -0, dń- przed końcówkami innymi niż -0, dzion- przed morfemem słowotwórczym ~(e)k, a dzień- przed morfemem słowotwórczym -ny. W opisanych typach sąsiedztwa stwierdzamy więc wystąpienie podanych wyżej oboczności.

Chociaż oboczności polegają na wymianie fonemów (i ich wariantów), to status fonemów jest w morfonologii inny niż w fonologii. Fonemy, wchodząc w opozycje fonologiczne przewidziane dla polszczyzny, sygnalizują, że częściowo identyczne ciągi dźwięków stanowią formę odrębnych znaków językowych, tj. odrębnych morfemów, spełniają więc funkcję dystynktywną, por. /kosa/ : /koza/, /tom/ : /ton/. Natomiast fonemy juko