314 (6)

które obniżają temperatury początku i końca przemiany marten-zytycznej, zwiększają ilość austenitu szczątkowego i na odwrót. Takie pierwiastki jak: mangan, molibden, chrom i nikiel zwiększają, natomiast aluminium i kobalt obniżają ilość austenitu szczątkowego po zahartowaniu stali. Zostały opracowane empiryczne wzory pozwalające na obliczenie M, i %A_SZCZ w zależności od zawartości składników stopowych. Mają one postać

M, = 539 - 423 (%C) - 30,4 (%Mn) - 17,7 (%Ni) - 12,1 (%Cr) -- 11,0 (%Si) - 7,5 (%Mo)

%A_SZCZ = 100 exp [- 0,011 (Af_g - 20)]

Współczynniki liczbowe we wzorze na M_s wskazują na siłę działania poszczególnych składników stopowych. Wynika z nich, że krzem działa blisko trzy razy słabiej niż mangan, a molibden cztery razy słabiej.

14.17.    Jaki jest wpływ pierwiastków stopowych na proces odpuszczania?

Stale węglowe po zahartowaniu są mało odporne na odpuszczające działanie ciepła i po podgrzaniu do temp. ponad 200°C szybko tracą twardość, co jest ich poważną wadą. Pierwiastki stopowe zmniejszają szybkość dyfuzji. Opóźnia to wydzielanie węglików i tym samym zmniejsza skłonność stali do odpuszczania.

14.18.    Jaka jest różnica między odpuszczaniem stali węglowych i stopowych?

Poniżej temperatury 450°C mechanizm odpuszczania stali stopowych jest analogiczny jak węglowych, tzn. początkowo wydziela się węglik e, a następnie ulega rozkładowi austenit szczątkowy. Te procesy zachodzą jednakże przy nieco wyższych temperaturach niż w stalach węglowych. Przy temperaturach wyższych od 450°C mechanizm odpuszczania stali stopowych ulega zmianie. Szybkość dyfuzji atomów węglikotwórczych składników stopowych staje się na tyle duża, że mogą tworzyć się węgliki pierwiastków mających większe powinowactwo do węgla niż żelazo. Jednocześnie niestabilny w tych warunkach cementyt ulega rozpuszczeniu lub stopniowo zamienia się w węglik innego typu (przemiana in situ).

W przypadku gdy z osnowy wydzielają się bardzo dyspersyjne węgliki, a cementyt ulega w niej rozpuszczeniu, występuje zjawisko znacznego utwardzenia odpuszczonej stali zwane twardością wtórną. Wielkość utwardzenia wtórnego zależy od zawartości węgla oraz od ilości i rodzaju pierwiastków stopowych - węgliko-

ff « SJB SOI rmtra°C

$ wpływ temperati •islali podczas odpi

;®tem temperatur saonych węglików ąurtenzyt, stają i ;::;oszczaniu może s i skłonność do 1 :!tS przedstawiono o zawartości ol rzy hartowania i odę UWb nie daje t Sacil095°C powoda Wtnriośd