320 (22)

powstają nowe fazy krystaliczne (węgliki, borki, azotki) o charakterze związków, zwane fazami lub związkami śródwęzłowymi (por. § 5.10.5).

Roztwory stałe subtrakcyjne, zwane inaczej pustowęzłowymi, są w układach metalicznych mniej liczne. Położenia węzłowe jednego ze składników są w nich nieobsadzone. Istnienie faz subtrakcyjnych stwierdzono np. w stopie dwuskładnikowym Ni —Al oraz w stopach trójskładnikowych Cu-Ni-Al, Fe-Cu-Al i Fe-Ni-Al. W stopie Ni—Al tworzy się faza odpowiadająca związkowi NiAl. Występująca często nadwyżka atomów Al ponad 50 % spowodowana jest nieobsadzeniem atomami niklu niektórych wolnych węzłów sieciowych.

5.10.2. Fazy metaliczne pośrednie

W odróżnieniu od roztworów stałych, związki międzymetaliczne mają inne struktury sieciowe niż ich składniki. Atomy różnego rodzaju zajmują odrębne pozycje sieciowe. Omawianym fazom krystalicznym przypisuje się zwykle wzór chemiczny, który najczęściej nie odpowiada wartościowościom i nie określa ściśle składu chemicznego, gdyż fazy te wykazują zwykle zmienny skład ik> ciowy. Ze względu na „pośredni” skład chemiczny, nie odpowiadający całkowicie stosunkom stechiometrycznym, i niezgodność wzoru chemicznego z wartościowością, fazy te nazywamy zwykle fazami metalicznymi pośrednimi.

Na typ struktury faz pośrednich wpływają zasadniczo trzy czynniki: 1) czynnik geometryczny, 2) stężenie elektronowe, 3) różnica elektroujemności składników. W poszczególnych przypadkach czynniki te wpływają na strukturę w różnym stopniu. W tzw, fazach Lavesa głównym czynnikiem decydującym o rodzaju struktury jest stosunek promieni atomowych, a w fazach Hume-Rothery’ego — stosunek liczby elektronów walencyjnych do liczby atomów. W przypadku dużej różnicy elektroujemności składników metalicznych powstają struktury o wiązaniu jonowo-metalicznym.

5.10.2.1. Fazy pośrednie o gęstym wypełnieniu przestrzeni sieciowej

Są to fazy, w których decydującym czynnikiem wpływającym na rodzaj struktury jest stosunek wielkości atomów składowych. Atomy tworzą zwarty układ kul. Stosunek ste-chiometryczny we wzorze chemicznym jest niezgodny z wartościowością metali.

Fazy Lavesa stanowią najlepiej poznaną grupę faz pośrednich o gęstym wypełnieniu przestrzeni sieciowej. Przypisuje się im ogólny wzór AB₂, gdzie A oznacza atom większy,

32$