32 (465)

il IMnr.fi* M.< IWmM I>    <«W,m OT^r/^.i.n-jir.jr.fr;...    .Wh

:SBV9T* *J~PI IMMA C I- WN UW »»

Ludzkość zużywa, jako plony ora/ przez zmiany zagospodarowania ziemi i pożary, ok. 23,8% produkcji pierwotnej netto (roślinnej) na ladach (Habcrl i in. 2007: 12 942-12 947), choć istnieją i wyższe szacunki, np. 38,8% (Yitousek i in., 1986: 363 373). Wykorzystanie produkcji pierwotnej oceanów jest mniejsze i wynosi ok. 8% (Yitousek i in. 1997:494-499).

Zasoby najważniejszego współcześnie surowca, ropy naltowej (rezerwy plus zasoby udokumentowane), wynoszą 280-370 mld t. przy rocznym zużyciu (1997 r.) 3,66 mld t. Zasoby gazu to 270. a węgla aż 3.4 mld t równoważnika ropy naftowej. Roczne zużycie gazu i węgla wynosiło w 2003 r. odpowiednio 2,26 i 2,55 mld t równoważnika ropy naftowej (Balawajder 2003:161-178, World Resource Institute... 2007).

Ekologowie uważają jednak, że sprawą ważniejszą dla świata od wyczerpywania się surowców jest pogorszenie jakości środowiska, spowodowane przede wszystkim jego zanieczyszczeniem, prowadzące dr) zatrucia naturalnych systemów (konsekwencją jest spadek ich produktywności, stabilności, trwałości, zdolności do samooczyszczenia itp.) i zagrożenia zdrowia ludzkiego.

Do niedawna jednym z najważniejszych problemów ekologicznych w Europie było zakwaszenie środowiska. Został on w znacznym stopniu rozwiązany, ponieważ w lalach 1980 2004 emisja dwutlenku siarki spadla z 55 do 15 min t (Vcstrcng i in. 2007: 3663 3681). Jednakże ten regionalny spadek nie przekłada się na spadek w skali glohal nej. Podobnie miewa się sytuacja w odniesieniu do innych kluczowych zanieczyszczeń powietrza. W krajach rozwiniętych emisja stabilizuje się lub nawet maleje, ale zwiększa się w krajach rozwijających sic. Jednakże poza dwutlenkiem siarki emisja innych podstawowych zanieczyszczeń powietrza nie maleje, co przedstawia tabela 3.1.

Tabela 3.1. Zmiany globalnych imiNji /.miec/yszc/cń powieli za (nilu t) w lalach 1 990^-201 HI

Zanieczyszczenie	Rok	Świat	Kraje rozwinięte	Kraje rozwijające się
Dwutlenek siarki	1990	15-1.3	96,9	58,6
	1995	141,9	70.4	67.6
	2000	150.3	67.6	83.0
	zmiana IWO = 100	97,4	69.8	141,6
t lenki azotu	1990	W,3	60,8	39.2
NOx	1995	99.3	su	47.7
	2000	I26.fi	57,5	69,4
	zmiana IWO = 100	127.5	94,6	177.0
Nicmctanowc	1990	153.2	77.2	76,6
lotne związki organiczne	1995	159,6	75.8	84,2
	2000	186.U	712	115.4
	zmiana IWO = 100	121.4	92 2	150,7
t lenek węgla	IWO	841.1	291.8	551.4
	1995	852.4	281,0	572.3
	2000	1076.8	237.2	840.2
	zmiana IWO = 100	128.0	8U	1S2.4

I' Uv ►»«««> li itend- || KtrllWAdki.<Xfc‘«>’    -v.W|V- .•nAn • _łv, ',Vit><*w» '(»:*

ISBN W.Mfll IS«5 n.« |jv WN PWV

Tafoclu 3.2. L misje ęuzów cieplarnianych (min t ekwiwalentu CO ) w lalach 1990 2UDU

Zanieczyszczenie	Rok	Świat	Kraje rozwinięte	Kraje rozwijające się
Podtlenek azotu	1990 1995 20fX) /mianu 1990 = 100	3 123,7 3 251,9 3 403,1 108.9	1 265,8 t 184,8 1 142,7 903	1    881,7 2    067,1 2 257.5 120,0
Metan	IWO	5358.7	2 2793	3 473.8
	1W5	5 77Z.4	2 547.7	3 168.0
	20iX)	5 948.5	2 088.8	3 719.5
	zmiana 1990 = 100	101,5	91,0	107,1
Dwutlenek węgla	1990	21418,9	15 121.2	6 328,6
	1995	22 398,t	14 268,8	8 151,5
	2000	24 020,(>	H 730,2	9305.0
	/mianu 1990 = 100	112,1	97.4	147,0

Żifniitt: upracowanie własne na puUslawit. WoilJ Kcmiiucc lusiituu (2IXI?J.

Analogiczna sytuacja występuje w przypadku zanieczyszczeń, które budzą największe obawy - wzrostu ilości gazów cieplarnianych (tab. 3.2).

Za ostateczne konsekwencje ludzkiej presji na środowisko uznać należy m.in. zmiany różnorodności biologicznej na wszystkich jej poziomach.

WWT (Wurldwidc Fun for Naturę, dawniej World Wiidlife rund) upracowało propozycje wskaźnika Living Planet Index. który jest agregacja danych dotyczących stanu populacji 1313 gatunków lądowych, morskich i słodkowodnych kręgowców. W latach 1970-2003 wskaźnik ten spad! o 30% (ryc. 3.3).

1.2 4 n
O I.U « U.8 H 2 0.0					--—-
| 0.4
n? U		»
	10?C	1950	1990 -a ta		2X0 2X0

Ryt. 3.3. Livinp Planet Indcxw latach 1970- 2UU3 Źródło: Lii ing Pbuua (201)7).

Wpływy ludzkiej aktywności na ekosystemy mają zasięg globalny. Ich skutki, choćby pośrednie, są widoczne w każdym miejscu na Ziemi. Zanieczyszczenia powietrza i wody oddziałują nawet w niezaludnionych i trudno dostępnych pustyniach, w głębi okolorównikowych dżungli, na obszarach polarnych, wierzchołkach najwyższych gór i dnach rowów oceanicznych. Intensywność ludzkich działań jest zróżnicowana w po-

M_