34 (438)

Ewa Trawicka

wnątrz znajdowała się bryłka brązu

Wymiary: średnica kuli 15 mm, średnica uszka 6 mm, średnica

paciorka 7 mm, wysokość 4 mm

Surowiec: brąz

Chronologia: XI—XIII wiek

Ryc. 19. Zawieszki dzwoneezkowate (1:1) Fig. 19. Bell-shaped pendants (1:1)

Zapinka

Importem bałtyjskim lub skandynawskim jest być może również fragment zapinki podkowiastej (ryc. 20, kat. 1910), z końcówką ramienia uformowaną w kostkę kształtu ściętego ostrosłupa. Kabłąk o przekroju soczewkowatym zdobiony jest rzędem biegnących przez środek kółeczek wybitych puncą. Zapinki tego typu, zbudowane z pierścieniowato wygiętego pręta z pogrubionymi końcami, na którym mocowana jest szpila obejmująca pierścień ta-śmowatym uszkiem, charakterystyczne są dla terenów bałtyjskich i Skandynawii [Koćka-Krenz 1983, s. 122). Służyły do spinania wierzchnich okryć, zwłaszcza męskich. Okaz z Hali Targowej odkryty został w datowanej na XI1-XIU wiek warstwie in-humacyjnej. Analogiczne egzemplarze z Nowogrodu [Sedowa 1959, s. 244, ryc. 6: 16] datowane są dużo wcześniej, na X-X1 wiek.

Bransoleta

Znaleziskiem unikatowym jest pełna bransoletka mosiężna o soczewkowatym przekroju wąskiej taśmy (ryc. 20, kat. 1909), pochodząca z nawarstwień datowanych na XV wiek. Niestety nie udało się znaleźć dla niej analogii literaturze przedmiotu.

Sprzączki

Jednostkowym znaleziskiem jest też mała sprzączka miedziana (kat. 1911), którą z uwagi na niewielkie rozmiary i charakterystyczny kształt kabłąka zaliczyć można do typu określanego w literaturze mianem sprzączek lirowatych [Hołowińska 1963].

Najliczniej reprezentowaną grupą są tu sprzączki koliste. Trzy egzemplarze wykute zostały z taśmy żelaznej (kat. 1912—1913, 1916), a jeden odlany z mosiądzu (ryc. 20, kat. 1918). Sprzączki żelazne stanowiły wyposażenie grobowe, przy czym dwie pierwsze znalezione zostały w parze pod miednicą przy jednym szkielecie. Sprzączka mosiężna pochodzi z XIV-wiecznej warstwy niwelacyjnej.

Uniwersalną formę, stosowaną do dziś, mają dwie sprzączki w kształcie litery D (kat. 1914—

1915) (ryc. 20, kat. 1914). O szerokich ramach | chronologicznych występowania tego typu ozdób świadczyć może pochodzenie jednej ze sprzączek z warstwy XIII-wiecznej, podczas gdy druga, w niewielkim stopniu różniąca się od poprzedniej, odkryta została w nawarstwieniach XV-XVI-wiecznych.

Dwie sprzączki tego typu wystąpiły na stanowisku w Plemiętach [Kochanowski 1985, s.165, tab. XXV:

1-2], w nawarstwieniach datowanych na pierwszą połowę XV wieku. Podobny okaz datowany ogólnie na późne średniowiecze pochodzi też z wykopalisk we Fromborku [Gajewska, Kiuppć 1960, s. 100, tab. IX: 9].

Z warstwy nowożytnej, datowanej na XVI-XVII wiek, pochodzi płaska sprzączka ósemkowata z dwiema trójkątnymi wypustkami na przedłużeniu linii osi, odlana z mosiądzu (ryc. 20, kat. 1919). Jest to typ niezwykle popularny w nowożytnej Europie [por. Baart, Krook i in 1977, s. 169-171, abf. 214-216; Hasselt, Lenting, Westing 1993, s. 411-412, abf. 29-30, 34—36), służący zarówno do spinania wąskiego paska w pasie, jak i do zapinania butów.

Nr kat. 1910

Miejsca znalezienia: warstwa 178 inhumacyina Opis ogólny: 1 fragment zapinki podkowiastej z końcówka ramienia uformowaną w kostkę kształtu ściętego ostrosW* zdobionej rzędem wybitych puncą kółeczek biegnącym P¹* środek kabtąka, przekrój kabtąka soczewkowaty

94