34 (518)

TERRARIUM

te (występują na niektórych wyspach archipelagu indochiń-skiego np. Madu, Jampea), których osobniki nie przekraczają 2,5 metra.

Jak tytuł tego artykułu wskazuje, że na drugim biegunie są pytony „karły”, bo czymże jest osiąganie nie całego metra przez dorosłego osobnika. Za najmniejszego pytona uznaje się pytona karłowatego (Antaresia perthensis), dorosłe osobniki mierzą maksymalnie 60 cm. Inne pytony z rodzaju Antaresia też nie osiągają wielkich długości (największy w rodzaju A. maculosa — pytonik plamisty nie przekracza 120 cm). Także pyton obrączkowany (Botrochilus bod) z archipelagu nowogwinejskich wysp Bismarcka osiąga maksymalnie 150 cm. Na koniec należy zaznaczyć, że u pytonów istnieje zróżnicowanie wielkości osobnika w zależności od płci. Samice pytonów są większe i masywniejsze. Samce są szczuplejsze i krótsze od swych partnerek o około 20-30 %. Dlatego rekordy długości należą do pytonie.

Pokrój ciała pytonów także jest zmienny na skutek przystosowania do warunków zamieszkiwanego środowiska i biotopu. i    Naziemne pyton krótkoogonowe (P curtus „complex”) mają

bardzo obłe masywne i grube ciało, którego obwód przy długości węża 2 metrów może mierzyć ponad 60 cm, ich ogon jest krótki i pozbawiony zdolności chwytnych. Nadrzewne pytony zielone (M. vińdis) osiągają podobne rozmiary, ale ich obwód nie przekracza 20 cm, ogon mają długi, wąski i bardzo chwytny pozwalający czasami utrzymać całe ciało węża zwisające z gałęzi. Przedstawiciel najprymitywniejszych z pytonów (brak im termoreceptorów, odmienna budowa czaszki) - pyton czarnogłowy (Aspidites melanocephalus) ma słabo oddzieloną głowę od reszty ciała, zaokrąglony pysk i jak nazwa wskazuje czarną głowę z małymi oczami. Wszystko to służy łatwiejszemu wpełzaniu w wąskie nory zwierząt na które poluje ten gatunek pytona (jaszczurki, inne węże, drobne ssaki). Bardzo urozmaicona kolorystyka ciała pytonów wynika także z przystosowań do otoczenia i środowiska. Szmaragdowo zielony pyton (M. viridis) doskonale maskuje się wśród żywozielonego listowia, a dodatkowo żółte lub białe plamkowanie naśladuje ślady ptasich odchodów na gałęziach drzew. Krwisto czerwony, brązowy z jasnożółtymi plamami na grzbiecie pyton krwisty (P breitensteini) dosko-¹    nale maskuje sie na dnie tropikalnego lasu wśród gnijącego

listowia i błota. Siatkowaty, wielokolorowy wzór z tęczowym poblaskiem na ciele pytona siatkowanego (/? reticulatus) doskonale maskuje go na tle tropikalnego lasu, gdzie docierają pojedyncze promienie słońca. Zamieszkujący wysokogórskie lasy tropikalne pyton cesarski (M. boeleni) jest prawie cały smolisto czarny. Dzięki takiemu ubarwieniu szybko absorbuje ciepło z padających promieni słonecznych.

Co ciekawe u niektórych pytonów zachodzi zmiana ubarwienia wraz z wiekiem. Młode pytony zielone są jaskra-wożółte, czerwone, czy brązowe. Po mniej więcej roku ich barwa zaczyna się zmieniać na szmaragdową zieleń, czasami zachodzi to bardzo szybko w okresie jednego cyklu wylinki. Także małe pytony obrączkowane (Botrochilus bod) mają na ciele naprzemiennie poprzeczne pierścienie czarne i jaskrawo pomarańczowe. Ubarwienie takie najprawdopodobniej ma na celu odstraszenie potencjalnych drapieżników informując: "jestem groźny”. Wraz ze wzrostem węża jaskrawe pomarańczowe pasy zanikają i ubarwienie dorosłego pytona staje się ciemnooliwkowe.

Jednym z fenomenów świata pytonów jest opieka samic nad zniesionymi jajkami. Pytony i w ilości składnych jaj są rekordzistami. Duże samice pytona tygrysiego mogą złożyć na

wet kilkadziesiąt jajek, a samica pytona siatkowanego składa ponad 100 jajek. Na tym nie kończy się matczyna rola pytonicy. Otóż owija się ona wokół jajek i „wysiaduje”je. Dzięki termoreceprorom na pysku doskonale wyczuwa gradient temperatury i ścieśniając lub rozluźniając sploty może wpływać na utratę lub zatrzymanie niezbędnego do prawidłowej inkubacji jajek ciepła. W wyniku zmiany zacieśnienia splotów ciała pytonica może także regulować wilgotność inkubacji. U niektórych gatunków w przypadku zbytniego spadku temperatury wokół jajek samica produkuje ciepło poprzez miarowe drżenia mięśni (u ludzi jest podobnie jak nam jest zimno zaczynamy drżeć i staje nam sie cieplej). Ta metoda utrzymania odpowiedniej temperatury inkubacji jest dość efektywna, bo samica może dzięki tum drżeniom mięśni podnieść temperaturę nawet o 7°C. Niestety jest to także metoda bardzo energochłonna więc samica przy zbyt częstym generowaniu drżenia mięśni szybko wyczerpuje swe zapasy energetyczne i czasami schodzi z jajek ratując swe życie kosztem rozwijających się zarodków. Zdarza sie także u mniejszych gatunków, że samica nie potrafi generować ciepła drżeniem mięśni, wtedy samica ukrywa się w miejscu, gdzie panuje w miarę stabilna wysoka temperatura (dziuple, nory, zachyłki podłoża) i owinięta wokół jaj roztacza nad nimi opiekę. Gdy temperatura wokół jajek zaczyna spadać opuszcza je i wypełza z ukrycia, by wystawić swe ciało na promienie słoneczne w celu rozgrzania go do odpowiedniej temperatury. Tak nagrzana wraca do jajek i ogrzewa je swym ciałem wyczekując kolejnego momentu gdy będzie musiał sie rozgrzać w promieniach słońca lu absorbując ciepło z podłoża. Należy podkreślić, że samica w ciąży i w trakcie wysiadywania jajek nie spożywa żadnych posiłków, rzadko pije. Ta głodówka może trwać nawet % roku. Po wylęgnięciu się młodych pytoników rola matki się kończy. Małe pytony rozpełzają się w swoją stronę, a wyczerpana i głodna samica przystępuje do szybkiego uzupełniania strat energii, bo juz niebawem kolejny okres godowy i kolejne jajka będą w drodze. Czasami jednak ze względu na wyczerpujące koszty ciąży i opieki nad jajkami samica przystępuje do godów co dwa lata, by w ciągu roku przerwy odrobić straty energetyczne i przygotować organizm do kolejnej produkcji i opieki nad jajkami.

Pytony to nie tylko rekordziści długości, niektóre są rekordzistami w połykaniu największej ofiary. Istnieje kilkanaście udokumentowanych przypadków połknięcia przez pytona wielkiej ofiary. Zazwyczaj duże osobniki potrafią bez problemów połknąć upolowane zwierze o masie 35 kg. We frankfurckim Zoo 7,5 m pyton siatkowany pochłonął 55 kg prosię, inny osobnik 48 kg kozę. W Malezji odnotowano przypadek, że 8 metrowy osobnik tego gatunku upolował i połknął świnię o masie 72 kg. Do rekordzistów należy także pyton południowoafrykański (Python nataliensis). W Manyeleti Gamę Rese-rve w RPA odnotowano, że 4,5 m osobnik pochłonął 35 kg antylopę impalę, oceniono, że wąż ważył około 37 kg, czyli nie wiele więcej niż jego ofiara! Udokumentowano liczne przypadki upolowania i połkniecie przez blisko z nim spokrewnionego pytona skalnego (Python sebae) dorosłych krokodyli nilowych (Crocodilus niloticus). Istnieje także kilka doniesień o rekordowej zdobyczy tego węża. Prawie 5 metrowy osobnik zjadł 58 kg impalę, inny poradził sobie z cielakiem. Inny duży pyton — 5,5 m pyton tygrysi (Python mollurus) zjadło lamparta o długości ciał 1,27 m. Istnieją także doniesienia, że pytony te są w stanie skutecznie zaatakować nowo-urodzonego słonia indyjskiego.

Li

35