37 (172)

Ośla łączka

potencjometr panoramy liniowy - A

wy R

prawy

Rys. 42

monofoniczny sygnał mikrofonowy podzielić równo pomiędzy kanały lewy i prawy, jak na rysunku 42, przez co pozorne źródło dźwięku zostanie umieszczone na środku panoramy dźwiękowej. Ale na wyjściu przedwzmacnia-cza mikrofonowego warto dodać obwód tzw. panoramy, który pozwoli nierówno rozdzielić sygnał mikrofonu do kanałów stereo, a przez to umiejscowić go w panoramie dźwięku nie na środku, tylko przesunięty w stronę jednej z kolumn frontowych. Przykład przedwzmac-niacza z prostym obwodem panoramy z dwoma podwójnymi potencjometrami pokazany jest na rysunku 43. Potencjometr panoramy Pp jest liniowy (A) i jego dwie sekcje mają być włączony niejako przeciwsobnie, by zmiana położenia suwaka powodowała wzrost poziomu sygnału w jednym kanale i jego

zmniejszanie się w drugim. Potencjometr Pl, jak każdy do regulacji głośności, M ma być wykładniczy (B) i włączony „zwyczajnie”. Inne rozwiązanie obwodu panoramy, pochodzące z karty katalogowej kostki LM833, zamieszczone są na rysunku 44. W praktyce można tu Rys. 43 wykorzystać dowolny wzmacniacz operacyjny, choćby TL082 czy TL072.

A na koniec tego odcinka mam propozycję: wypróbuj różne wersje układowe mikserów mono, a może też podwójnych - stereofonicznych. Możesz też włączyć na wyjściu miksera zbudowany wcześniej korektor barwy dźwięku w wersji mono lub stereo. W zasadzie możesz już samodzielnie zbudować prawdziwie użyteczny mikser. Ale mikser warto też wzbogacić przynajmniej o jeden wskaźnik poziomu wyjściowego (a dobre profesjonalne miksery mają również proste wskaźniki w każdym kanale wejściowym). Zajmiemy się tym w następnym odcinku.

Piotr Górecki

potencjometr głośności wykładniczy B

51* 3.41R1 Wy

Rys. C5

TECHNIKAL1A

ło można stosować popularne kostki TL072 lub TL082. Można wykorzystać popularne NE5532. Nie warto natomiast w takich zastosowaniach wykorzystywać układów LM358, choć w zasadzie mogłyby tam pracować.

W tanich mikserach zasilanie jest niesymetryczne. Zawsze stwarza to dodatkowe problemy, komplikuje układ, a także nieco pogarsza parametry. Trzeba wtedy dodać obwód sztucznej masy. Może to być prosty obwód z dwoma rezystorami i jednym lub dwoma kondensatorami, ale można też dodać wtórnik na wzmacniaczu operacyjnym według rysunku C3. Na wyjściu wtórnika nie należy jednak włączać kondensatora, ponie-spowodować samowzbudzenie.

Stosując obwód sztucznej masy, zazwyczaj dołączamy potencjometry do prawdziwej masy, co wymaga dodatkowych kondensatorów - rysunek C4. Znacznym błędem byłoby pominięcie takich kondensatorów, ponieważ (pomijając przepływ prądu stałego) przy regulacji głośności sygnałów zmiennych następowałyby bardzo duże zmiany napięcia stałego, co byłoby słyszalne jako szumy i stuki. Klasycznym sposobem jest dodanie kondensatora w każdym kanale wejściowym, jak pokazuje rysunek 34 w ćwiczeniach. Pojemność nie powinna być zbyt mała - przy dolnej częstotliwości granicznej reaktancja kondensatora nie powinna być większa niż rezystancja współpracującego rezystora: Cn > 1 / 2irfdRN

Podobnie w oszczędnym układzie z rysunku 35: reaktancja kondensatora nie powinna być większa niż rezystancja najmniejszego ze

W tej roli może też pracować kondensator elektrolityczny. Natomiast w przepadku stosowania wtórnika operacyjnego, w obwodzie sztucznej masy, można dołączyć potencjometry do obwodu sztucznej masy bez takich kondensatorów, jak pokazuje rysunek C5. W sumie chodzi o to, żeby zmiany położenia suwaka nie powodowały znaczących zmian napięcia stałego na suwaku i tym samym na wejściu następnego stopnia.

Zawsze należy pamiętać, że w obwodach regulacji głośności należy stosować potencjometry o charakterystyce wykładniczej - z literką B, a w obwodach regulacji barwy dźwięku i balansu - potencjometry liniowe, z literką A. Warto też wiedzieć, że suwakowy potencjometr wykładniczy po obróceniu o 180 stopni staje się potencjometrem logarytmicznym, a w przypadku obrotowych taka zamiana nie jest możliwa. Oznacza to też, że nie jest dowolny sposób montażu potencjometru suwakowego głośności.

Elektronika dla Wszystkich Listopad2010 41