38 39 (7)

chali, oraz doceniać i przeżywać z dużo większą ostrością podstawowe przejawy życia: zmieniające się pory roku, piękno przyrody, ostatnie Boże Narodzenie czy Nowy Rok.

Wielu z nich opowiadało, że zmniejszył się ich lęk przed ludźmi, a wzrosła gotowość do podejmowania ryzyka i że zaczęli mniej przejmować się możliwością odrzucenia. Jeden z moich pacjentów skomentował to dowcipnie, że „rak leczy nerwice”, inny powiedział mi: „Jaka szkoda, że musiałem czekać do teraz, kiedy moje ciało jest przeżarte przez raka, żeby nauczyć się, jak trzeba żyć!”

Przebudzenie u schyłku życia:

Iwan Iljicz, bohater opowiadania Lwa Tołstoja

W opowiadaniu Lwa Tołstoja „Śmierć Iwana Iljicza” jego bohater - wyniosły biurokrata w średnim wieku, zajęty wyłącznie sobą - zapadł na nieuleczalną chorobę zlokalizowaną w jamie brzusznej i umiera w nieustających bólach. Kiedy zbliża się śmierć, Iwan Iljicz zaczyna zdawać sobie sprawę, że przez całe życie zasłaniał się przed świadomością śmierci, przejmując się sprawami prestiżu, prezencji i pieniędzy. Coraz większą wściekłość budzi w nim każdy, kto podtrzymuje zaprzeczanie i fałsz, podsuwając mu bezpodstawne nadzieje na wyzdrowienie.

A później, po nawiązaniu zdumiewającej rozmowy z najgłębszą częścią swego Ja, doznaje przebudzenia: nadchodzi chwila wielkiej jasności, że umiera tak źle, ponieważ żył tak źle. Całe jego życie było niewłaściwe. Zasłaniając się przed śmiercią, zasłaniał się też przed życiem. Iwan Iljicz porównuje swoje życie z doznaniem, jakiego często doświadczał w wagonie kolejowym, kiedy myślał, że jedzie do przodu, a w rzeczywistości toczył się do tyłu. Mówiąc krótko, zaczął podchodzić do życia z uwagą.

Kiedy już śmierć zaczęła zbliżać się do Iwana Iljicza, zauważył on, że wciąż jeszcze ma czas. Uświadomił sobie, że nie tylko on, ale wszystko, co żyje, musi umrzeć. Odkrył współczucie - stan emocjonalny dla niego nowy. Inni zaczęli budzić w nim czułość: jego młody syn całujący go w rękę, chłopiec--służący, który pielęgnował go w sposób naturalny i pełen miłości, a nawet po raz pierwszy w życiu jego młoda żona. Było mu ich szkoda z powodu cierpień, jakich im przysporzył, i ostatecznie umarł nie w bólu, lecz w radości wynikającej z głębokiego współczucia.

Opowiadanie Lwa Tołstoja to nie tylko mistrzowskie dzieło literackie, ale też pouczająca lekcja o niezwykłej mocy. I naprawdę powinno być obowiązkową lekturą dla tych, których szkoli się, jak dodawać otuchy umierającym.

jfr Jeżeli takie uważne podejście do życia prowadzi do istotnej zmiany osobistej, to w jaki sposób można z codziennego sposobu życia przejść do sposobu w większym stopniu prowadzącego do zmiany? Nie za pomocą samej tylko chęci ani postanowienia, żeby wytrzymać, czy zaciskania zębów. Przeciwnie, z reguły musi dojść do nagłego bądź nieodwracalnego doświadczenia, żeby człowiek obudził się i został wytrącony z codziennego sposobu życia do ontologicznego. Właśnie to nazywam doświadczeniem przebudzenia.

Ale gdzie są te nasze doświadczenia przebudzenia w codziennym życiu - dla tych z nas, którzy nie stanęli twarzą w twarz z nieuleczalnym rakiem, z jednostką straży pożarnej w akcji ani z odwiedzinami Ducha Przyszłości? Jak wynika z mojego doświadczenia, najważniejszymi katalizatorami doświadczeń przebudzenia są nagłe zdarzenia w życiu:

•    żal po stracie kogoś, na kim nam zależy;

•    f ■ choroba zagrażająca życiu;

•    ? rozpad bliskiego związku;

•    niektóre ważne kamienie milowe na drodze życia, takie jak BR> okrągłe rocznice urodzin (50., 60., 70. itd.);

•    traumatyczne przeżycia o charakterze kataklizmu, np. pożar, in- gwałt czy napad rabunkowy;

•    p odejście dzieci z domu (puste gniazdo);

•    utrata pracy albo zwrot w karierze zawodowej;

39