skrypt 38

-39-

Skrypt

ukazały się w kilku obszernych zbiorach, między innymi „lutnia Apollinowa”, „Apollo chrześcijański”, „Księga rodzaju, w której palcem Ojcowskim napisane”. „Księga śmierci albo Krzyż Chrystusów”.

Łazarz Baranowicz zmarł w roku 1693. Jego twórczość przypadła na okres baroku wczesnego i częściowo już dojrzałego, co jest znamienne dla jego twórczości. Ukraiński poeta był też swego rodzaju „mecenasem” kultury. Otwarta w Czemihowie drukarnia, stała się swoistym ośrodkiem życia kulturalnego i literackiego, do którego należał między innymi Iwan Welyczkowski -jeden (obok Skoworody i Baranowicza) najwybitniejszy przedstawiciel epoki.

Charakterystyczną cechą ukraińskiego baroku było połączenie motywów antycznych z konstrukcjami i motywami barokowymi. Było to przyczyną braku renesansu we właściwej i pełnej jego postaci (jak miało to miejsce w Polsce czy Włoszech). Tak więc w jednym z otwierających „Lutnię Apollinową” wierszy przeczytamy: ..Apollona struna druga. / Nakłoń ucha. pieśń niedługa... Przy pokoju Muza w stroju. / Słaba Muza z ludźmi w boju. / Szabla pisze podczas wojny. / Apollo pisać niehojny / Pióro nie tak pisze snadnie. / Gdy od szable naród padnie. /Ściskasz pióro, barziej plącze. /7,e Mars po mogiłach skacze! ”

Apollo, Muzy, Mars pojawiają się w utworze Baranowicza naturalnie, swobodnie koegzystują obok siebie niczym w utworach renesansowych. Renesansowe zdaje się też być wewnętrzne uporządkowanie tekstu. Wersy siedmio-, ośmiozgłoskowe, wydzielone wraz z końcem bądź przerwą składniową zdania, nieliczne przerzutnie skłaniają się bardziej do harmonijnej stylistyki odrodzenia niż epoki niepokojów duchowych i wewnętrznego rozbicia - baroku.

Renesansowe w trym tekście są też motywy Baranowicz korzysta nie tylko z mitologicznych, ale także ze znanych sentencji, które powstały w starożytności: Carpe diem! Chwytaj chwilą oraz In pace łitterae jlorent W czasie pokoju literatura kwitnie. Jednocześnie w twórczości Baranowicza zauważymy sprzeczność (można by rzec barokową). Obok utworów pisanych i zachowanych w kanonie renesansowego klasycyzmu powstawały utwory już barokowe.

Człowieka i ziemie w ruchu znajdziemy także u Baranowicza, co istotne, u niego ciągły ruch kosmosu, świata i człowieku nie służy podkreśleniu jego marności, a wręcz przeciwnie - podkreśleniu jego doskonałości i perfekcyjnego realizowania boskiego planu.

W poemacie „O miesiącu i gwiazdach” dostrzeżemy pewnego rodzaju opozycję do jego barokowego wizerunku. Baranowicz przedstawia Boga jako artystę, który dzięki swojemu doskonałemu planowi wprawił wszechświat w harmoniczny, uzupełniający się drobnymi elementami ruch. I tak topos Deus Artifex wywiedziony został wprost ze starożytnych pieśni rzymskiego poety Horacego: ..Miesiącem, słońcem Bóg jak jaką pilą / Do góry rzuca, a nam rzeczą miłą. / Ludziom ta gra jest pożyteczna. Bogu za tą grą niech cześć bądzie wieczna. / By lak Bóg nie grał. ludzie nie skakali. / Boby na ziemi płodu nie widali / Ugrzana ziemia słońca promieniami / Bujnemi ludzi nadarza kłosami. / Wilgotny miesiąc suchą ziemią chłodzi /1 to sprawuje, że nam ziemia rodzi. ”

Topos Boga artysty pojawia się także w tekście „O wiośnie. Wszystkim wiosna nie jest sprosna. Harmonia przyrody, naturalny cykl odnowy następujący w tej porze roku jest jedynie alegorią służącą porównaniu duchowego odrodzeniu człowieka. Ale także ten tekst nie jest przykładem stylistyki czy korzeni barokowych.

Z renesansem związany jest nie tylko swoisty, wywiedziony ze starożytności i renesansu obraz Boga, ale także człowieka. Czym byłby bowiem Bóg bez stworzonego na swój obraz i w pewnym stopniu dopełniającego go człowieka (Absolut nic może istnieć bez wiary, a wiara pochodzi od istot noszących niebiański, boski niemal pierwiastek)? Koncepcja człowieka na gruncie baroku ukraińskiego także została poddana rewizji. Co prawda