CIMG3335

34 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

diewistów zajmujących się problematyką ruchu pątniczego. Między innymi na szczególniejszą uwagę zasługują: Josef i Hans Diinninger, E. Delaruelle, B. Kótting, M. E. R. Labande, J. Ledercą, B. Neundorfer, R. Oursel, R. Roussel, J. Vielliard **.

Brak nadal studium porównawczego czy to samych najbardziej reprezentatywnych średniowiecznych zbiorów Miracula, czy też badań porównawczych samego zjawiska popularności świętych-cudotwórców, czy wreszcie analiz typu socjoreligijnego przejawów ludowej pobożności¹, dla których to zagadnień materiał zbiorów cudów jest ogromnie bogaty. Trzeba sobie bowiem uświadomić, iż równolegle do rozwoju kultu świętych, będącego jednym z najbardziej charakterystycznych rysów tej pobożności **, rozwijała się peregrinatio religiosa, a w miejscach pątniczych całej średniowiecznej Europy powstawały zapisy Miracula. Odzwierciedlają one w sposób wyjątkowo plastyczny dzień powszedni szarego, przeciętnego człowieka, często zupełnie bezsilnego wobec trapiących go chorób i nieszczęść, tym bardziej więc podatnego wierze w cudowną pomoc świętych.

Na źródłową wartość Miracula w mediewistyce polskiej zwrócono jedynie uwagę, nie podejmując, poza ostatnią próbą W. Dziewulskiego, ^{2 3}

konkretnych inicjatyw badawczych ²⁸. W tej sytuacji program badań nad polskimi Miracula rysuje się wyraźnie w dwóch etapach:

a)    krytyki formalnej poszczególnych jednostek hagiograficznych oraz

b)    pogłębionej interpretacji wymowy ideologicznej samego źródła.

Ostatni postulat praktycznie sprowadzałby się do podjęcia analizy

treści wewnętrznej Miracula oraz zbadania funkcji społecznej tychże źródeł w momencie ich powstania i w okresie ich późniejszego oddziaływania w ramach rozwijającego się kultu naszych rodzimych świętych. Wieloaspektowość problematyki, do której Miracula zachęcają swą treścią, wymaga wyraźnego sprecyzowania i pewnego zawężenia kwestionariusza badawczego, a więc dokonania wyboru właściwego kierunku podejmowanej analizy..

Interesują nas najstarsze — jedyne, jakie mamy z w. XIII—XIV, małopolskie zapiski „de miraculis post mortem” św. Stanisława, Jacka, Salomei i Kingi ²⁷ przede wszystkim jako zjawisko historyczne, a więc jako źródło będące nie tylko przekazem faktów, lecz jednocześnie bezpośrednim,- mimo intencji jego autora, odbiciem konkretnych okoliczności historycznych, które mniej lub więcej wpłynęły na samo jego powstanie, formę literacką oraz charakter zawartych w nim treści. Ponadto interesują nas Miracula jako fakt oddziaływający z kolei swym istnieniem na samą rzeczywistość historyczną. Przyjrzenie się w tym aspekcie źródłu stanowi jeden z istotnych postulatów badawczych.

Chęć odtworzenia pełnego kontekstu historycznego, towarzyszącego powstaniu znanych nam dziś przekazów małopolskich Miracula, domaga się przede wszystkim przeprowadzenia krytyki formalnej źródeł. W tym wypadku posłużymy się klasycznym już kwestionariuszem krytyki eru-dycyjnej, obejmującym takie kwestie, jak: zbadanie okoliczności formal- ^{4 5 6 1 7 8 9 10 11 12 13 14 15}

1

ryczny" 44 (1930) s. 341-348 oraz uwagi K. Dobrowolskiego na marginesie analizy

2

^a Z ważniejszych ich prac: J. Diinninger. Die Marianischen Wallfahrten der Diozese Wiirzburg. Wiirzburg 1960; H. Diinninger. Processio peregrinationis. Volkskundliche Untersuchungen zu einer Geschichte des Wallfahrtswessens im Gebiete der heutigen Diozese Wiirzburg. „Wiirzburger Diózesangeschichtsblatter"

3

(1961) s. 53-176 ; 24 (1962) s. 52-188; E. Delaruelle. La spiritualitó des pele-rinages d Saint-Martin de Tours du V* au X* siżcle. W: Pellegrinaggi e culto dei Santi m Europa fino alla 1° Crociata. Todi 1963 s. 199-243; B. Kótting, jw.; M. E. B. Labande. Recherches sur les pilerins daiu l’Europe des XI¹ et XII• siedet. „Cahiers de civilisation medievale” d (1958) s. 159-169, 339-347; J. Lecie rcq. Monchtum und Peregrinatio im Friihmittelalter. „Romische Ouartalschrift" 55 (1980) s. 212-225; tenże. Monachisme et pirśgrination du IX* au XII* siecle. .Studia Monastica" 3 (1961) s. 33-52; B. Neundorfer. Zur Entstehung mm Wallfahrten und Wallfahrtspatrozinien im mittelalterischen Bistum Bamberg. „Bericht des Historischen Vereins fur die Pflege der Geschichte des ehemaligen Fiirstbistums Bamberg" 99 (1963) s. 1-132; R. Oursel. Les pilerins du Mogen Age. Parts 1963; R. Roussel. Les pilerinages a traoers les siicles. Parts 1954; J. Vielliard. Guide du pilerin de saint-Jacąues de Compostelle. Maęon 1963.

^M Rozprawa F. Grausa Voik Herrscher und Heiliger im Reich der Merowin-ger. Studien zur Hagiographie der Merowingerzeit (Praha 1965) podejmuje powyższą problematykę dla okresu wczesnego średniowiecza.

⁰ W studium nad ikonografią średniowiecza (L’art religieuse de XIII* siicle e* France. Parts 1958 s. 270-272) E. Małe, podkreślając wyjątkową rtlę świętych w mentalności ówczesnych ludzi, zwrócił uwagę na ważność badań nad kultami dla studium życia religijnego wieków średnich. Literatura przedmiotu jest bardzo bogata. Dobry przegląd najnowszych pozycji przynosi zamieszczany w „Analecta Bollandiana" bibliograficzny biuletyn informacyjny.

_

4

-For. W. Dziewulski. Postępy chrystianizacji i proces likwidacji pogań

5

stwa to Polsce wczesnofeudalnej. Wrocław 0964 s. 179-183: drobny przyczynek

6

Z. Kozłowskiej-Budkowej Płockie zapiski o cudach z r. 1148. „Kwartalnik Histo

7

Zyuiotu Jacka. (Żywot Jacka. Ze studiów nad hagiografia średniowieczna. „Rocznik

8

Krakowski" 20 (1926) s. 20-39) — to wszystko, co na ten temat powiedziano w historiografii polskiej. Jedynie Miracula sancti Stanislai zostały w swoim czasie wykorzystane przez W. Semkowicza (Sprawa św. Stanisława u- świetle nowego źródła ikonograficznego. Kraków 1925 s. 43 nn.) przy udokumentowaniu kontrowersyjnej jego tezy o rodowym charakterze kultu Stanisława.

9

Nota biograficzna: Stanisław, biskup krakowski, męczennik, 11079 r. Kano

10

nizowany w 1253 r. Święto — 8 V; Jacek, dominikanin, urodź, przed 1200 r„ 11257 r.

11

Kanonizowany w 1594 r. święto — 17 VIII; Salomea, córka L«aflca Białego, żona

12

Kolomana halickiego, klaryska, urodź. 1211/1212 r.. f 1268 r. Zatwierdzenie kultu

13

w 1673 r. Święto — 17X1; Kinga (Kunegunda). córka króla węgierskiego Beli IV.

14

tona Bolesława Wstydliwego. ' klaryska, urodź. 1234 r., 11292 r. Beatyfikowana

15

W 1600 r. Święto — 24 VII.