CIMG3344

92 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

przez P. Davida w zakres rozważań nad funkcjami, jakie żywot miał spełniać¹¹*, każe stwierdzić — w oparciu o sposób przekazania tekstu w najstarszych rękopisach — jego przeznaczenie przede wszystkim liturgiczne i dydaktyczne. W XIII- i XIV-wiecznych kodeksach tekst ten występuje tylko raz samodzielnie — w rkp. Bibl. Jag. sygn. 1617, zszyty w klocek z XV-wieczną kopią kazań Peregryna — z reguły natomiast spotykamy go w zbiorach hagiograficznych ⁿⁱ. Te ostatnie, ułożone w porządku kalendarzowym, przeznaczone były często do użytku liturgicznego jako teksty pasjonatów czy legendariuszy, czytane w chórze, refektarzu czy kapitularzu zakonnym ^,ł*.

Interesująca nas Pars III Zywotu większego figuruje w tychże rękopisach (m. in. w interpolowanych polskich egzemplarzach Złotej legendy Jakuba de Voragine) wśród legend wrześniowych — przeznaczona na święto translacji relikwii św. Stanisława — 27 IX.

Znaczna liczba kopii zarówno dowodzi faktu popularności źródła, jak i pozwala wnosić o zasięgu oddziaływania jego hagiograficznych treści.

2. MIRACULA SAKCTAE SALOME AB

W XIII-wiecznej redakcji najstarszego Zywotu Salomei zachowały się fragmenty wcześniejszych relacji o jej pośmiertnych cudach z lat 1268—1273. Zebrane głównie w „Capitulum de miraculis”, wypełniającym w znacznej mierze treść Vita, tworzą zamkniętą całość^1,J.

Problem datacji źródła, żywo dyskutowany w osiemdziesiątych latach XIX w., podjęto w ostatnim czasie na nowo. Aż do wydania Vita przyjmowano za czas jej powstania r. 1401^,u. Kętrzyński, w oparciu o przesłanki wynikające z analizy tekstu, ustalił datację Zywotu na koniec XIII w., przyjmując jako termin a quo r. 1287 (data kolejnego najazdu tatarskiego na Sandomierz, w czasie którego miałaby zginąć, według relacji Vita, tunika Salomei) oraz termin ad quem r. 1320 (nie wspomniany w źródle fakt przeniesienia klarysek ze Skały do Krakowa), a na-

“• Jw. 1125-136.

¹¹¹ Por. Piez i a. Od Arystotelesa... s. 439 my.

"* Por. Aigraln, jw. s. 126 nn.; M. Piez ta. Wstęp do „Złotej legendy". W: J. Voragine. Złota leoenda. Warszawa 1855 s. XIII-XIV; J. Karwaslńska. Studia krytyczne nad żywotami iw. Wojciecha biskupa praskiego. „Studia 2ródIo-znowcze” 2 (1958) s. 50.

•** Por. uwagi o edycji s. 10 n. Vito *. Salomeae obejmuje w całości 559 wierszy tekstu wydanego, z czego na „Capitulum de miraculis" przypada ok. 2/3 tekstu >^u Por. Zelssberg, Jw. s. 127. Datację mylnie ustalono na podstawie rkp. Bibl. Zaslusklch 237, uważanego za oryginał. W wyniku badań Kętrzyńskiego okazał się on jedynie jedną z późniejszych kopii (por. MPH IV s. 772).

wet r. 1292, za czym przemawiałoby występowanie w narracji Wita osoby Kingi jeszcze jako żyjącej¹¹⁵.

Stanowisko Kętrzyńskiego spotkało się z ostrą krytyką B. Ulanow-skiego, który przyznał XIII-wieczną metrykę jedynie zapiskom o cudach, stanowiących — jego zdaniem — starszą część późniejszej, bo pochodzącej, jak wykazał, z drugiej połowy XIV w., relacji hagiograficznej, za jaką uważał Żywot Salomei^Uł. Kontrargumentacja zawarta w replice Kętrzyńskiego ¹¹⁷ znalazła jednak pełną aprobatę historyków^,ł8.

I tak, podejmując na nowo rozwiązanie problemu, Brygida Kurbi-sówna poddała rewizji przytoczone przez polemistów argumenty, wykazując brak podstaw do hiperkrytycznej oceny Ulanowskiego^u9.

Równocześnie okazało się, iż rozszerzenie bazy porównawczej źródeł dla konfrontacji zawartych w Vita faktów historycznych pozwala dojrzeć w samym Żywocie elementy narracji wywodzące się niezbicie z XIII w. Są to szczegóły dotyczące śmierci i pogrzebu Salomei dobrze datowane i powtarzające się z niewielkimi zmianami i skrótami również w Kronice Mierzwy, Kronice wielkopolskiej, Rocznikach małopolskich, opartych z kolei na wiadomościach zawartych w redakcji Annales Bolonorwm, powstałej ok. 1290 r. w kręgu franciszkanów krakowskich, a wykorzystującej zarówno istniejący już rejestr pośmiertnych cudów Salomei, jak i powtarzające się z niewielkimi zmianami i skrótami również w Kronice .powstanie Vita do datacji Miracula z lat 1268—1273 i widzieć w niej źródło powstałe po r. 1273, zapewne ok. 1290 r.^ł!# Przemawia za tym również, wskazany przez Labudę, autentyzm szczegółów o pobycie Salomei na Węgrzech oraz normalny zwyczaj towarzyszenia Vita protokołowi cudów ^m.

Trudno byłoby wskazać bliższe okoliczności powstania Zywotu Salomei, a tym samym wtórnej redakcji interesujących nas cudów.

. Być może, że już wtedy myślano o wszczęciu procesu kanonizacyjnego, do czego zachęcić mogła aktualnie doprowadzona do skutku kanonizacja Jadwigi śląskiej w 1267 r., będąca wyrazem tendencji dzielni-

¹¹¹ Tamże s. 774.

¹¹¹ Szkice historyczne z XIII wieku. Kilka słów o „Żywocie iw. Salomei". „Rozprawy AU Wydziału Historyczno-Filozoficznego” 20 (3887) s. 93-103.

¹¹⁷ Odpowiedź Kętrzyńskiego — MPH V 1016.

”* Por. także: Kurbisówna. Żywot bł. Salomei... s. 148-151; G. Labuda. Rec.: B. Włodarski. Salomea królowa halicka. Karta z dziejów wprowadzenie zakonu klarysek do Polski. „Nasza Przeszłość" 5 (1957) s. 61-83 — ..Studia Żródło-■ znawcze” 3 (1958) s. 284; Dąbrowski, jw, s. 95. Na stanowisku Ulanowskiego stanął Jedynie Włodarski (jw. s. 80).

ⁿ* Kilrbisówna. Żywot U. Salomei... s. 147-149.

*“ Tamże s. 149-151; Dąbrowski, jw. s, 95.