CIMG3364

92 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

początku swego rozwoju w okresie patrystycznym aż po czasy racjonalizmu i oświecenia²?⁵, wiążąc się z całą bogatą tradycją piśmiennictwa hagiograficznego.

Miraculum — użyte jako materiał wtórnej obróbki literackiej czy to przez autora Vita, czy redaktora samodzielnego zbioru cudów — przybierało postać zapiski o formie mniej lub bardziej stylistycznie rozwiniętej i dojrzalej, a sama kompozycja zbiorów stawała się wynikiem świadomej koncepcji literackiej.

Jest zatem interesujące prześledzenie zależności owych wtórnych redakcji Miracula od materiału pierwotnych zapisów, uchwycenie „obrastania” relacji „de miraculis” w to wszystko, co przynosi z sobą czas i powstająca legenda, retoryka i inwencja piszących, oraz w to wszystko, co niejako wypływało z owych wyżej wspomnianych funkcji, jakie miraculum miało spełnić wobec swych anonimowych adresatów — odbiorców.

W wypadku cudów św. Stanisława biskupa mamy oba rodzaje źródeł, co stwarza jedyną w swoim rodzaju możliwość uchwycenia drogą konfrontacji treści i formy przekazów zmian inspirowanych bezpośrednio inwencją narratora. Dla XIII- i XIV-wiecznych naszych źródeł hagio-graficznych jest to okoliczność wyjątkowa. Wydaje się, iż wnioski nasuwające się w trakcie analizy literackiej dzieła Wincentego z Kielc, prawem analogii, będzie można rozszerzyć także na zbiory cudów Jacka, Salomei i Kingi oparte, jak wiadomo, na materiale zbliżonym protokolarnym swym charakterem do rotulusu cudów Stanisława.

Jak już zauważono — zbiór cudów bpa Stanisława nie stanowi w Vita maior jakiejś zamkniętej dla siebie całości. Zgodnie z obowiązującym podówczas trójczłonowym schematem średniowiecznego żywotu, skrupulatnie przestrzeganym przez hagiografów, wchodzi w skład samej Vita do ostatniej jej części, poświęcanej zazwyczaj opisowi pośmiertnego kultu, starań kanonizacyjnych itp.²⁹⁶

Pars III — obejmująca swą treścią 2/3 całego Żywotu Stanisława, określona przez Wincentego w prologu jako „victorie triumphum” ²⁹⁷ — jedynie w trzech swych rozdziałach odbiega od właściwego swego tematu,

H Por. H a r m e n i n g. jw. s. 53 n.

p| W sprawie schematu Vita świętego por. Witkowska, jw. s. 64 n. Kompozycja Vita maior, w przeciwieństwie do raczej nietypowej konstrukcji Vita minor, jak wykazuje ostatnio przeprowadzona przez Plezię (Wincenty z Kielc... s. 25 n.) analiza, odpowiada ściśle schematowi średniowiecznego żywotu męczennika. Składa się | opisu; a) życia (X 1-14),.b) męczeństwa (II 1-27), c) kultu, cudów i translacji (III 1-57).

»•’ W prologu Wincenty wyraźnie zaznacza ową trójczlonowość Vita, nadając poszczególnym częściom znamienne określenia: ₁₍Glorlosi martiris sanotl Stanislai episcopi Cracoviensis vite proceśsum, passionis cursum, vlctorie triumphum. ad edificationem fidelium michi describere” (MPH IV s. 382)_;

jakim są, ujęte w ramy pozostałych rozdziałów, Stanisławowe cuda „post mortem” ²⁹⁸.

Układ tych ostatnich, w przeciwieństwie do zrozumiałej skądinąd przypadkowości układu zapisek w zwoju krakowskim, odznacza się już koncepcją kompozycyjną i nie pokrywa się z układem protokołów ***.

Miracula w Vita zostały podporządkowane następującym po sobie fazom rozwijającego się kultu. W tym sensie można mówić o chronologicznej konstrukcji zbioru, w wyniku której 57 zapisek miracula tworzy trzy wyraźne grupy relacji:

a)    grupę cudów związanych z elewacją relikwii (III, 1-6)

b)    grupę cudów poprzedzających kanonizację (III, 8-48)

c)    grupę cudów z okresu pokanonizacyjnego (III, 49-55).

Dwie pierwsze oddzielone zostały przez Wincentego uwagą: „Hec sunt autem miracula, que in oonspectu sedis apostolice et todus Romanę ecclesie sunt recitata et fidedignorum testium testimonio firmata et com-muniter tunc ab omnibus approbata ³⁰°. Na oznaczenie cezury ostatniej grupy zapisek pozwalają wewnętrzne kryteria zawarte w ich treści **¹.

Ponadto porządek chronologiczny zachowany w pierwszej grupie przytoczonych relacji ³⁰² ustępuje w następnej, najliczniejszej, na rzecz tematycznego układu miracula, jaki — wydaje się — Wincenty stara się zachować, łącząc niejednokrotnie zapiski o cudach tej samej kategorii. Jako przykład mogą tu posłużyć relacje o wskrzeszeniach (III, 8-10), o uzdrowieniach z choroby bliżej nie określonej (III, 11-12), z epilepsji (III, 14-15), owrzodzeń (III, 17-18), z paraliżu i puchliny (III, 20-24), ze ślepoty (III. 28-29), o uzdrowieniach obłąkanych i opętanych (III, 32-35), o ratowaniu tonących (III, 47-48).

Sześć ostatnich cudów przytoczonych przez Wincentego nie zachowuje między sobą ani związku wynikającego z podobieństwa przedmiotu cudów, ani z następstwa czasowego, gdyż cuda pochodzące z okresu pokanonizacyjnego wyprzedzają ostatni referowany w Vita maior cud mający

*»8 Vita maior III 7 mówi o podjęciu starań kanonizacyjnych przez Prandotę. rozdz, 56 — o ogłoszeniu kanonizacji, ostatni rozdz. 57 — „Comendatio Polono-rum" — Stanowi epilog całej Vita.

*’• Por. układ paralelnych cudów występujących w rotulusie i Vita maior na s. 67.

«• MPH IV s. 400.

«•« Por. ustalenia dotyczące proweniencji i datacji zapisów sporządzonych przez Wincentego — s. 68 nn.

*•* Pierwsze miraculum nawiązuje treścią do pierwotnej translacji relikwii (Vita maior III d), następne dotyczą spraw, które poprzedzały ponowną ich elewację I wszczęcie ostatecznych starań o kanonizację Stanisława (tamże III 2-6).