CIMG3347

58 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

W stosunku do obszernych opisów tychże cudów informacje o życiu Jacka przedstawiają się w dziele Stanisława niezwykle skąpo. Na ogólną liczbę 52 krótkich, często kilkunastowierszowych rozdziałów, tylko 3 odnoszą się do właściwej biografii Świętego, a mianowicie: rozdz. II — „De ortu atque profectu sancti Iacchonis”, rozdz. III — „Quomodo sanc-tus Iazecho cum sua societate a beato Dominico in Poloniam est missus” i "rozdz. IV — „De austeritate vite sancti Iazechonis”^14S. Zasadniczy trzon pracy Stanisława lektora stanowi bezpośrednio nas interesujący zbiór Jackowych cudów^ł44.

Żywot Jacka stał się przedmiotem badań wielu historyków, wśród których próba Loenertza, zmierzająca do zrekonstruowania oryginalnych protokołów zeznań, zasadniczo zmieniła dotychczasowy sąd o historycznej wartości źródła¹⁴⁵. Dwie krańcowo różne opinie, reprezentowane w tej sprawie z jednej strony przez Scheebena, Mandoneta. Dobrowolskiego — negatywnie ustosunkowanych do historyczności przekazu^11S, z drugiej strony przez Abrahama, Kozłowską-Budkową, Altanera¹⁴⁷, zostały w studium Loenertza gruntownie zbadane. W wyniku pogłębionej) krytyki tekstu Żywot Jacka przedstawia się dziś jako źródło dające w znacznej mierze podstawy' do oceny jego historycznej wartości.

Próby bliższego zidentyfikowania osoby autora Vita nie dały konkretnych wyników. Usiłowania, aby utożsamić go z którymś ze Stanisławów występujących w dokumentach dominikańskich tego czasu- nie udały się¹⁴⁸. Ostatecznie więc pozostaje dla nas jedynie Stanisławem lek- ^{1 2}

torem — biografem Jacka, o którego mentalności d osobowości twórczej może nam powiedzieć jedynie analiza treści jego własnego dzieła «».

Z treści Vita bezpośrednio wiadomo, iż urząd lektora pełnił dowodnie w lipcu 1352 r. Użyty w zapisce LII przyimek „tunc” odnoszący się do sprawowanej przez Stanisława funkcji lektora, występującego w cudzie z dnia 22 VII1352 r. w roli świadka, wskazywałby równocześnie, iż w momencie redagowania notatki, na której urywa się tekst Vita, godności tej już nie piastował ¹⁶°. Sprzeczność dwóch różnych, a zarazem jedynych informacji o Stanisławie, a mianowicie wzmianki w prologu: „ego frater Stanislaus, lector eracovienśis, minimus fratrum predicatorum”^U1 oraz wyżej wspomnianej notatki z 1352 r.: „coram fratre Stanislao lectore tunc” ^15!, może znaleźć swe wytłumaczenie:

1° w tym, że Stanisław pisząc Vita mógł już aktualnie nie sprawować funkcji lektora, a zachował nominalnie tytuł w prologu;

. 2° możliwe, że dzieło swoje pisał przez dłuższy okres, co nie wykluczałoby faktycznej zmiany urzędu, jaki początkowo sprawował w konwencie krakowskim;

3° być może, iż redakcja ostatniej zapiski, w znanej nam dziś formie, nie wyszła spod pióra samego autora Zywotu, lecz była uzupełnieniem późniejszym.

Wszystkie powyższe przypuszczenia nie wychodzą poza zakres nie dających się zweryfikować hipotez.

Problem datacji Vita, a więc i wtórnej redakcji Jackowych cudów, natrafia na podobne trudności. Na ogół przyjęto w historiografii przekonanie o powstaniu Zywotu. wkrótce po 1352 r.³ Podstawę takiego datowania źródła daje ostatni przytoczony w Vita cud z tegoż właśnie roku.

’** Szczegółową ich analizą zajęli się w wyżej wspomnianych studiach K. Dobrowolski i R. J. Loenertz, wskazując między innymi na źródła zawartych w nich informacji.

>** Tekst Miracula zajmuje w MPH IV a. 863-894.

Sm Na szczególną uwagę zasługuje praca K. Dobrowolskiego i ostatnie studium R. J. Loenertza wyżej cytowane.

Zwłaszcza pogląd Dobrowolskiego wydaje się być zbyt uproszczony. Anachronizmy i błędy chronologiczne występujące w Vita nie przekreślają historycznej wartości tego rodzaju przekazu i nie uprawniają do widzenia w nim jedynie kompilacji zapożyczeń literackich i osobistej fantazji autora (por. Dobrowolski, )w. s. 22 nn.; H. Ch. Scheeben. Der hl. Dominikus. Freiburg 1927 s. 382, 361; P. Mandonnet. Saint Domlnląue. L'idee, 1’homme et l’oeuvre. T. I. Paris 1938 s. 66 przyp. 87).

§1 Specjalnie ważne pozostaje zwrócenie uwagi na wartość zawartej w Żywocie Jacka anegdoty zaczerpniętej z tradycji ustnej, a przekazującej cały szereg szczegółów, oczywiście przy równoczesnym niefrasobliwym poczynaniu sobie z danymi chronologicznymi czy onomastycznyml (por. Z. Kozłowska-Budkowa. Założenie klasztoru dominikanów w Krakowie. „Rocznik Krakowski" 20 (1926) 9, 3; W. Abraham, jw. s. 73 przyp. 2; B. Altaner. Die Dominikanermissionen des 13. Jahrhunderts. „Breslauer Studiem zur hlstorisohen Theologie” 3 (1924) s. 196-214.

“» Por. Ćwikliński, jw. s. 833 n., 909 n.; B. Altaner. Zur Frage naeh

der Persónlichkeit des Verfassers der Hyazinth-Legende. „Aichivum Fratrum Praedicatorum” 1 (1931) s. 341; Zbiór formuł Zakonu Dominikańskiego prowincji polskiej 1338-1411. Wyd. J. Woroniecfci i J. Fijalek. Kraków 1936 s. 36 oraz przyp. 1 do nr 315 na s. 170 n. (wymieniono tu wszystkich dominikanów noszących imię Stanisława w połowie XIV w.); Woroniecki, jw. s. 264; n.; Loenertz, jw. s. 6 oraz tenże. Une ancienne chroniąue des provinciaux dominicains de Pologne. „Archivum Fratrum Praedicatorum" 21 (1951) s. 32.

im Po tej linii poszły badania zwłaszcza K. Dobrowolskiego, zwracając głównie uwagę na analizę wzorów literackich i ich zapożyczeń występujących w dziele Stanisława. Wnioski jednak wydają się już dziś zbyt zawężone i nie zawsze słuszne.

>« MPH IV s. 893.

Tamże s. 842.

>“ Tamże s. 893.

W» Ćwikliński przytacza opinie wcześniejsze — nieco odmienne czy te* nie dość ściśle określające datę powstania Vita (zob. tamie s. 824, 840).