CIMG3334

32 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

metod krytyki historycznej źródeł narracyjnych w ogóle^,4. W dziedzinie tychże badań przez długi okres czasu, bo w całym w. XIX i na początku XX, posługiwano się bądź to metodą wyłącznie filologiczną, bądź też wąsko pojętą metodą krytyki erudycyjnej, co skłaniało źródłoznawstwo w kierunku zbyt jednostronnego formalizmu¹⁵. Obok wyżej wymienionych typów badań stosowano wobec źródeł narracyjnych nie mniej szkodliwą metodę krytyki historycznej zaczerpniętą z analizy dokumentów ¹⁸. Stawianie za główny cel ustalenie wartości danego zabytku wyłącznie z punktu widzenia „wiarogodności”, „wierności”, „prawdomówności” czy „bezstronności” zawartych w nim informacji oczywiście dyskwalifikowało źródła historiograficzne w ogóle, a tym bardziej przekazy ha-giograficzne tego typu co Miracula.

Sytuacja zmieniła się radykalnie w ciągu ostatnich dziesiątków lat, z chwilą dojścia do głosu wypracowanych zasad nowej metody żródło-znawczej. Polegają one na możliwie wszechstronnej analizie źródła pojętego jako fakt historyczny, który tłumaczy się współczesną mu rzeczywistością historyczną, a który zarazem tę rzeczywistość w sobie odbija. Zmiana skali i jakości pytań stawianych źródłu rozszerzyła możliwości interpretacyjne Miracula. Okazało się, iż są to przekazy szczególnie cenne dla wieloaspektowych badań dziejów społecznych i obyczajowych, a wprost niezastąpione źródła, dla studium religijności i jak najszerzej rozumianej duchowości ludowej.

W latach trzydziestych XX w. zwrócono na fakt ten po raz pierwszy w historiografii zachodnioeuropejskiej szczególniejszą uwagę. Głównie studia G. Schreibera i P. Bemardsa stały się w pewnej mierze programowe ^,ł. Wskazały na wiele możliwości wykorzystania zbiorów Miracula, wysuwając obok zagadnień z dziedziny folkloru i historii obyczajów problemy osadnicze, gospodarcze, prawnicze, onomastyczne, filologiczne, medyczne, religioznawcze, kwestie związane z badaniami dziejów kultów

^u Por. Schreiber, Jw. s. 9; Witkowska, jw. s. 43 nn.

“ Por. uwagi o miejscu i przydatności metody filologicznej oraz historyczno- H -literackiej w studiach historycznych: J. D w o r zaczik o w a. Kronika pruska Szymona Grunaua jako źródło historyczne. „Studia Źródłoznawcze” 2 >(1958) s. 101,

B. Kiirbisóiwna. Osiągnięcia i postulaty w zakresie metodyki wydawania źródeł historycznych. Tamże 1 (1957) s. 55; taż. Ze studiów nad kulturą historyczną wieków średnich w Polsce. Tamże 3 (1958) s. 49.

“ Zarzut ten stawia się przede wszystkim 'badaniom krytycznym W. Kętrzyńskiego (por. B. K ii T b isówna. Dziejopisatrtstwo wielkopolskie XIII i XIV wieku. Warszawa 1959 s. 12 nn.).

¹¹ Oprócz wyżej cytowanych prac obu autorów należy przypomnieć także inne ważniejsze studia G. Sćhrelbera: Wallfahrten durchs deutsche Land. Berlin 1928; Walllahrt und Volkstum In Oeschichte und Leben. Dusseldorf 1934; Pfarrel und Wunderbuch. „Theologie und Glaube” 30 (1938) s. 25-43.

lokalnych świętych, ruchu pątniczego itp. Pod kierunkiem Schreibera powstało wiele regionalnych prac monograficznych, zainteresowanych zwłaszcza terenem Bawarii i Nadrenii; wykorzystywały one bogaty materiał XVI—XVII-wiecznych Miracula, najczęściej w powiązaniu z historią samych miejsc pielgrzymkowych¹⁸.

Ostatnie lata pogłębiły zainteresowania tym typem źródeł, o czym świadczy niemało prac badawczych ze wspomnianej problematyki. Zapoczątkowane przez M. Hoflera badania nad praktyką składania wotów w miejscowościach pielgrzymkowych oraz elementami folklorystycznymi w kulcie, świętych podjął w latach pięćdziesiątych na nowo, zgodnie z wypracowanym przez Schreibera programem, K. S. Kramer, dając w rozprawie Die Mirakelbiicher der Wallfahrt Grafrath¹⁸ ciekawe studium, zarówno inwentaryzujące materiał z Grafrath, jak i analizujące zasięg geograficzny kultu, rodzaje wotów i ich związek z charakterem próśb piegrzymów. Kryterium oceny historyczno-literackiej posłużyło natomiast Kloosowi za punkt wyjścia w analizie XII-wiecznych Miracula Sancti Matthiae Apostoli oraz H. Bachowi w badaniach nad późniejszymi XVI/XVII-wiecznymi bawarskimi zbiorami cudów *•. Bardzo ambitną próbę wykorzystania średniowiecznych Miracula ze względu na zawarte W nich wiadomości medyczno-farmaceutyczne stanowi — jedyna dotychczas tego typu — praca H. R. Fehlmana, zmierzająca do odtworzenia atlasu chorób i stanu ówczesnej wiedzy medycznej^9ł. Jako poważny przyczynek do badań nad historią pobożności ludowej należy ocenić rozprawę D. Harmeninga, opartą o Miracula frankońskie z XII—XVIII w. **

Materiał średniowiecznych Miracula wykorzystuje obecnie wielu me-

¹⁸ Do ciekawszych należą: R. Kriss. Volkskundliches aus Altbayerischen Gnadenstdtten. Beitrage zu einer Geographie des Wallfahrtsbrauchtums. Augsburg 1930; tenże. Volkskundliches aus den Mirakelbiiehem non Maria Eck, Traunwal-chen, Kósslar.n und Halbmeile. „Oberdeutsche Zeitschrift fur Volkskunde" 5 (1931) s. 134-151; tenże. Die religWse Volkskunde Altbayemsdargestellt on den Wail-fahrtsbrdućhen. Baden bei Wleń 1933; Meisen, jw.: E Frless. G. Gugltz. Die Mirakelbiicher non Mariahilf in Wien (1689—1775). W: Deutsche Mirakelbiicher. Zur Quellenkunde und Sinngebung. Hrsg. v. G. Schraiber. Dusseldorf 1938 & 77-135: K. H. Sc h afer. Das Mirakelbuch non St. Maria im Etende am Harz. Tamże s. 135 —4148; F. Zoąpa. Schwabische und bayerische Mirakelbiicher im Raum des Bistum Augsburg. Tamże s. 146-164.

¹⁸ Bayerische Jahrbiicher fOr Volkskunde. MUnchen 1951 s. 80-102.

⁸⁸ B. M. K1 o o s. Lambcrtus de Legia. De ni la, translatione. innentione ac miraculis Sancti Matthiae Apostoli libri ąuinąue. Trier 1958: Bach, jw.

*' Das Mirakelbuch Anno II. Erzbisćhoj non K6ln (ca. 1010—1075) ais ąuelle Heilkundllcher Kasuistik. Marburg—Lahn 1963.

*' Frdnkische Mirakelbiicher. Quellen und Untersuchungen zur historischen Volkskunde und Geschichte der Volksfr8mmigkeit. ..WUrzburger Diozesangeschlchts-blatter" 28 0966) s- 25-240.