CIMG3353

70 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU MIRACULA MAŁOPOLSKIE Z XIII 1 XIV W. 71

wspomina Rocznik Kapituły Krakowskiej zapisując pod rokiem 1254: „Gedko miles obiit, qui centum vel amplius annorum senex extitit. Hic multa miracula sancti Stanislai magistro Petro prepoeito Kyldensi ea scribenti et gęsta Polonorum militum inclitorum fideliter enarravit"²⁰¹.

Gębarowicz podając w wątpliwość słuszność itejże ‘tezy, przyjmował możliwość istnienia takich spisów dopiero w czasach Wincentego Kadłubka, który — być może już jako scholastyk krakowski od r. 1183 lub dopiero po objęciu przez siebie biskupstwa — wystąpił z inicjatywą zapisywania Stanisławowych cudów*°*. To o nich miałaby wspominać Vita maior zaznaczając, iż „fragilis humana conditio, ingrata Dei beneficio, multa ipsius miracula neglexit et processu temporis oblivioni tradi-dit” *°*.

Na osobę prepozyta Piotra, wymienionego w wyżej cytowanej notatce Rocznika, zwrócił szczególniejszą uwagę K. Tymieniecki, identyfikując go z Piotrem, bratankiem Wincentego z Kielc — znanym z mi-raculum 49. Fakt sporządzania przezeń bliżej nam dziś nie znanych zapisów cudów, byłby — zdaniem Tymienieckiego — argumentem przemawiającym za żywotnością kultu Stanisława w kręgu ludzi związanych z kolegiatą kielecką*⁰⁴. Gdyby istotnie przyjąć ową identyfikację osoby Piotra, wówczas proweniencję dwóch pierwszych zapisów w trzeciej części Zywotu większego być może należałoby wiązać z owymi „licznymi cudami" przezeń spisanymi. Byłyby więc relacjami XIII-wiecznymi zawierającymi w sobie echa tradycji ustnej sięgającej poza czasy mistrza Wincentego.

Sam tekst Vita maior nasuwa przypuszczenie o podobnym zbieraniu wiadomości o „cudach” w samym Krakowie. Rola, w jakiej zwykł występować w Miracula Trojan — kustosz katedry (1247—1253) — zdaje się wskazywać na wcześniejsze od urzędowych komisji odbieranie przezeń zeznań o cudach u grobu Stanisława ²⁰⁵. Niewykluczone, że i z tego źródła pochodzić mogły zapożyczenia Wincentego.

Podsumowując ustalenia co do datacji i proweniencji zapisów Sta-

miętnlk AU Wydziału Filologicznego i Historyczno-Filozoficznego” 4 (1880) s. 167 przyp. 1) i S. Smolka (W sprawie św. Stanisława. Dyskusja zainicjowana przez redakcje „Przeglądu Powszechnego" przy współudziale: K. Krotowskiego, W. Kętrzyńskiego, W. Czermacha, A. Prochaski, A. Miodońskiego, S. Smolki. Kraków 1909 s. 119 przyp. 1).

■» MPH II s. 806.

*•* Zob. Gębarowicz, Jw. s. 38 im.

*°* Vito maior III 24.

Por. Tymieniecki, jw. s. 57 n.

^m Vita maior III 5, 13. Występuje również w roli świadka w Miracula s. Stanislai VII, XUI. Pisał o nim S. Laguna (Dwie elekcje. Pisma. Warszawa 1915 s. 162 nn.).

nislawowych Miracula, znanych nam z obu ich zbiorów, stwierdzić należy, iż mieszczą się one wszystkie, z wyjątkiem niepewnej, jak widzieliśmy, proweniencji dwóch pierwszych zapisów z Vita maior, w granicach lat 1250—1257/61. Stosunek liczbowy przypadających na poszczególne lata zeznań przedstawia się następująco:

Miracula sancti Stanislai	Liczba zapisów z lat			Ogółem
	1250	1252	1253-61 1
Zwój krakowski	36	6	— | —	42
Vita maior	47	— | 8 | 2 | 57

W obydwóch zbiorach, podkreślmy raz jeszcze, dominanta materiału znanego już pierwszej komisji badającej cuda Stanisława jest zupełnie oczywista.

Przejdźmy do próby rekonstrukcji pierwotnych zapisów, na których oparte zostały redakcje Miracula Jacka, Salomei i Kingi.

W wypadku dwóch pierwszych Vita, w znacznej mierze uwzględniających w relacjach o cudach dane chronologiczne *°*, dodatkowym elementem konfrontującym poprawność datacji zeznań są przede wszystkim występujące w zapiskach osoby lektorów. Cuda, których byli osobistymi świadkami, dostarczają solidnej podstawy do ustalenia poprawnej datacji zeznań, można bowiem przypuszczać, że relacje ustne spisywane były niewiele później, a często zapewne bezpośrednio po samym cudzie. Okres działalności każdego z lektorów-sekretarzy, bo niewątpliwie taką funkcję spełniali, pozwala datować całość zbiorów zapisów.

Analiza przeprowadzona przez Loenertza dowodnie wykazała odnośnie do Miracula Jacka, iż zbiór 41 pośmiertnych cudów*⁰⁷, włączony w nowej redakcji w treść jego Vita, powstał w latach 1268—1352 — w czasie kolejnego urzędowania dominikańskich lektorów krakowskich: Bogusława starszego (1268—1283), Klemensa (1284—1290), Bogusława młodszego (1290), Mateusza (1329), Fryderyka (1331) i Stanisława (1352) *°⁸.

Ten ostatni, jak już wspomniano, znalazł zapisy swych poprzedników zebrane w zaginionym już dziś Liber miraculorum *°*. Główny zrąb te-

*•* We wszystkich cudach podanych przez Stanisława lektora data występuje przy końcu notatki. W „Capitulum de miraculis" Salomei tylko dwa zapisy, z tekstem zresztą znacznie uszkodzonym, nie podają żadnej daty (zob. Vita s. Salomeae VII 14, 27).

**⁷ Stanowią one treść 39 rozdziałów Vita (rozdz. XIV-LII), z tym że miracula XLV i L zawierają każdy wiadomość o dwóch wypadkach.

*" Zob. Loenertz, jw. s. 7 nn.

ffl? O wykorzystanym przez siebie materiale pisemnym wspomina Stanisław w Vito Jacka trzykrotnie: MPH IV s. 842, 8S7. 891.