CIMG3369

102 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

niejednokrotnie się wzajemnie przeplatają^3M. Obydwa elementy narracji występują najczęściej w Miracula Jacka, przy czym monolog dominuje tu w formie modlitwy błagalnej^33s, a dialog staje się rozmową zjawiającego się we śnie lub w wizji Świętego z osobą oczekującą pomocy^su. Ta forma dialogu znamienna jest również dla częstych wizji spotykanych w cudach Stanisława w Vita maior, a także w cudach Salomei^{1 2 37}.

Tak jak dla zapisek o cudach Jacka charakterystyczne są zwroty w formie modlitwy, tak w cudach Stanisława uderza specjalnie duża liczba wypowiedzianych rozkazów-poleceń pochodzących od Świętego, stawiającego niejako warunki spełnienia się cudu^33S. Nie brak tego rodzaju imperatywów w pozostałych Miracula, bo także Jacek, Salomea i Kinga udzielają podobnych rad i wskazówek ³³⁹.

Pomijając w tym miejscu aspekt merytoryczny, dotyczący zawartości treści owych „modlitw” i „poleceń”, do którego jeszcze wrócimy, zastanawiać może sama formalna strona tak częstego ich występowania w zapiskach. Wydaje się, iż dotykamy tu problemu wiążącego się z zagadnieniem istnienia pewnego modelu biblijnego opisu cudu. Wzorzec, jaki dla hagiografów stanowiły — jak wiadomo — ewangeliczne cuda uzdrowień czy wskrzeszeń, mógł mieć swe zastosowanie także i w tym wąskim 103

MIRACULA MAŁOPOLSKIE Z XIII I XIV W.

aspekcie występujących w nich form narracji ³⁴°. Zwróćmy uwagę, iż w opisaęh uzdrowień w Ewangelii moment modlitwy, prośby o pomoc występuje prawie nieodłącznie*⁴¹. Nieco inną wprawdzie funkcję od rad udzielanych w Miracula przez świętych mają polecenia dawane przez Chrystusa uzdrowionym, niemniej należałoby się być może liczyć i w tym wypadku z możliwością zapożyczenia pewnego wzoru literackiego*⁴*.

Wracając do sprawy występujących w zapiskach dialogów, warto podkreślić dość oczywisty fakt, iż w.wielu wypadkach dawały one piszącemu sposobność do osobistego wypowiedzenia się, włączenia w treść zapiski pewnych opinii o kwestiach bezpośrednio absolutnie nie wiążących się z samym faktem cudu, a niemniej funkcjonalnych dla dydaktycznego celu celu tego rodzaju literatury.

Tak więc, zapewne z myślą o klaryskach, bezpośrednich adresatach Vita s. Salomeae, redaktor umieszczonych w Żywocie zapisek de mira-culis głosi apoteozę zakonu św. Klary, a w obrazowej scenie wizji s. Ju-lianny zapewnia o stałej opiece Bożej nad konwentem skalskim: ,.Ad quam Salomea ait [...] quicunque impedit statum sororum mearum, non evadet iudicium Dei [...] enim ordinem sancta Clare in mirabilem gloriam sublimatum; vidit eciam omnes ordines, qui sunt sub celo, inter quos vidit ordinem, quo sicut in terra non est humilior et inferior, i ta nunc in celo non est eo sublimior et alcior”^34S.

Na innym miejscu będzie to wyrażenie przekonania o specjalnym pośrednictwie NMP w zbawieniu wszystkich zabitych w walkach z Tatarami ³⁴⁴.

Dialog egzorcysty z szatanem wykorzysta Stanisław lektor do upewnienia czytelnika co do przyszłej kanonizacji Jacka, kierując się zapewne myślą o ważności tego rodzaju sugestii dla rozwijającego się wówczas kultu: „Tunc frater Boguslaus lector, vir Deo devotus et per omnia appro-batus, dixit ad eum: Coniuro te per nomen sancte Trinitatis et per pa-trśm et filium et spiritum sanetum, ut nobis veritatem dicas, quantum te Deus scire permisit, si frater Iaczcho, quem Deus tot miraculis deoo-ravit, sit canonizandus. Qui voce lamentabili cum magna indignacione respondit: Coniuratus cogor veritatem fateri, nam frater Iaczcho pro

no Zob. G r a u s, jw. s. 79 nn.

*•> Por. choćby tylko cuda u Mateusza VIII 2, 8-10; IX 18, 27; XV 22; XVII 15; XX 30.

n* Polecenia Chrystusa dotyczą bądź to utwierdzenia w wierze, bądź to ufności, zmiany życia, zakazu rozgłaszania o otrzymanej lasce (por. Mt VIII 4, 13; IX 6. 22. 30; XVII 18).

n* Vita i. Salomeae VII 11.

«« Tamże VII 12.

1

Ul Miracula s. Stanislai XXXV, XLII, XLIV; Vita maior III 2 . 4, 6, 22, 29, 32, 33, 91, 54, 55; Vita s. Iacchonis XVI, XXII, XXIII, XXV, XXVI, XXXVIII, XXXIX, XLIII, XLV—XLIX, LII; Vita s. Salomeae VII 4, 11-15; Miracula s. Kyn-gae XI, XIX. Przytaczanie mniej lub więcej fikcyjnych dialogów, nakazów, próśb należało do wypróbowanych środków narracji hagiograficznej. Zwróciliśmy na to uwagę już przy okazji rozbioru literackiego Vita Kingi (zob. Witkowska, jw. s. 68 nn.).

2

Por. Vita s. Iacchonis XVIII, XIX, XXI, XXII, XXIV, XXV, XXVIII-XXXV. XXXVII, XXXVIII, XL—XLII, XLIV—XLV₂, XLVIII, LI. Jeden raz spotykamy modlitwę dziękczynną: tamże XXXIII.

** Por. np. tamże XXII, XXIII, XXVI, XXXVIII, XXXIX, XLIII, XLVI, XLVII, -LU.

jg Por. Vita maior III 22, 29. 32, 54, 55. W Vita s. Salomeae wszystkie dialogi z wyjątkiem jednego (VII 4) dotyczą rozmowy Świętej z uzdrowionym.

3

Por. Vita maior III 1: „Vade, dic episcopo et canonicis, fratribus meis, ut corpus meum transferant ad eoclesiam kathedralem, quia hic iaceo sine dobito honore et ossa mea teguntur pulvere". Podobne polecenie zob. tamże III, 6; ..Vade [...1 predica omnibus neceasitatem habentibus quod, quicunque venerit ad sepulchrum meum anziatus, liberatitur et consolacionem recipiet”; tamże III 9: „Voveas autem votum illi sancto, in cuius die puer cepit infirmari”; tamte III 13: .,Vade ad Troianum custodem maioris ecclesia, qui ostendet tibl tumbam sancti Stanislai"; tamże III 22: „Surge et vade in Cracoviam ad sepulchrum beati Sta-nifilal clUciatus, nudipes et ibi qulndecim dies lelunabis et lLberaberls" (por. także III 5, 41).

^m Por. np. Miracula s. Kyngae IX, XIX; Vita s. Iacchonis XXII, XXXVIII, XXXIX, XLVII, LII; Vita s. Salomeae VII 11, 24.