CIMG3374

112 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

części wzbogacana o niejedno topoi specyficznie chrześcijańskie^łM. Własną niejako topikę stworzyła przede wszystkim hagiografia średniowieczna tak dla właściwej Vita świętego, jak i dla zbiorów Mira-cula *^os. W wypadku tych ostatnich loci communes występujące w wielorakich formach miały stanowić dodatkowy element amplifikujący „cudowność” cudu, spełniający równocześnie funkcję najprostszego i najskuteczniejszego środka propagandy kultu.

W analizowanych tekstach małopolskich Miracula spotykamy z ważniejszych:

a) Topos „nagłości cudu” — najczęściej wyrażany zwrotem „statim” lub „mox” ⁴⁰⁸.

b) Topos mający za przedmiot uwagę o „znakomitym pochodzeniu” osoby uzdrowionego, owe często spotykane: „nobilis mulier", „nobilis domina”, „nobilis puella” ,„nobilis domicella", „nobilis matrona”, „vir nobilis genere” ⁴⁰⁷ itp. Dla większego splendoru cudu należało, jak sądzono, „zaangażować” w jego akcję osoby wzbudzające dodatkowy autorytet w umysłach maluczkich faktem swej przynależności do kręgu możnych.

c) Bardzo różnorodny topos „polecenia się świętemu” w formie najczęściej pobożnej inwokacji w rodzaju: „O pater sancte Iazeco, obsecro, ut meritis tuis digneris me curare”, „Domina piissima, que semper con-solatrix pauperum fuisti”, „O beate Stanislae, libera filium meum”, „O beate Stanislae, adiuva!”^i0S.

d) Topos dotyczący stwierdzenia, że „sztuka lekarska zawiodła” i mi-raculum tym bardziej jest w swej nadzwyczajności prawdziwe i zdumiewa p_or. Curtius, jw. s. 75, 91, 166 nn.; Kloos, jw. s. 35; Harmenlng.

Frdnkische Mirakelbiicher ... s. 62 nn.

Ms Na szczególne okoliczności, które Skłaniają hagiografię do tworzenia własnej topiki, zwrócił ostatnio uwagę Kloos (jw. s. 38 nn.). Wcześniej schematem Vita zajął się L. Zoepf- (Heiligenleben in 10. Jahrhundert. Leipzig 1901 s. 40-62), W. Lam-pen (Mittelalterliche Heiligenleben und die lateinische Philologie des Młttelalters. W: Liber Floridus. Mittellateinische Studien. Festschrift Paul Lehmann. St. Otti-lien 1950 s. 127 n.). Th. Wolpers (Die engliche Heiligenlegende des Mittelalters. Eine Formgeschichte des Legendenerzdhlens won der spdtantiken lateinischen TradiOon bis zur Mitte des 16. Jahrhunderts. Tubingue 1964 s. il3) podnosi brak wnikliwszych studiów nad specyficznymi strukturami narracji hagiograficznej, wyrażając zdziwienie wąskim potraktowaniem problemu w pracy Ourtiusa.

^1M Por. s. 153. Materiał porównawczy zob. Weinredch, jw. a 197 n. Kloos (jw, s. 40) podaje, że może się topos ten wyrażać w zwrotach: „Stupet”, „repente", „sublto” itp. Harmening. Frdnkische Mirakelbilcher ... s. 63.

•" Por. przyp. 267. Występował analogicznie w Vłta świętego; należał dp elementów idealizującego przedstawienia osoby (por. Zoepf, jw. s. 40, 53 nn.; Curtius, jw. s. 164; Kloos, jw. s. 41). Być może, że nie zawsze należałoby w określeniach tych widzieć czysty topos, lecz raczej ślad formowania się tytula-tury stanowej.

m* Vita s. lacćhonis XXVI; VUa s. Salomeae VII 5; Vita maior III 30, 47.

wające. Piszący chętnie zapewniali, że miało ono miejsce właśnie wówczas. gdy „cum medici de vita eius desperarent", „quod omnis medicina medioorum circa eum defecit”^40ł.

e) Topos podkreślający ,,paradoxon cudu”. Tworzą go, często podkreślane w zapiskach, uwagi o zaistnieniu cudu w warunkach nieuniknionej, wydawałoby się, śmierci albo już po jej zaistnieniu. Niekiedy jest nim krótkie stwierdzenie: „cum esset vicina morti” „cum agoniza-ret”^4,1, niekiedy zdanie znacznie rozbudowane, pełne realizmu i obrazowości: „erat infirmata usque ad mortem [...] habita confessione, peciit óommunionem et extremam unccionem, iam enim de vita desperave-rat”⁴¹² „maxime infirmata erat [...] in tantum. quod iam anhelitus erat preclusus, vocavit ad se duos fratres minorum [...], coram quibus finem vite sue prestolabatur” ⁴¹⁵, „qui cum agonizaret et circumstantibus tan-quam mortuus plangeret”^4ł4. Dla historii mentalności i folklorystyki materiał specjalnie ciekawy stanowią zwłaszcza te topoi, w który di bliskość śmierci czy jej faktyczne zaistnienie uzupełniają opisy czuwania przy konającym, przygotowań do pogrzebu itp.⁴¹¹ ²

f) Topos ..podwójnych uleczeń" — duszy i ciała, nawiązujący do motywów cudów ewangelicznych ⁴¹⁸.

g) Jeden z klasycznych przykładów zastosowania toposu „wielości cudów dokonanych na jednym człowieku” spotykamy w Miranda Kingi ⁴¹⁷ — przy czym liczba cudownie uleczonych chorób nawiązuje do symboliki liczby 7. Tego rodzaju topos miał niejako przekonywać o nieograniczonej cudotwórczej mocy świętego.

<" Przykładowo wzięte z Vita s. Iacchonis XXXIII. XXXIV. Materiał porównawczy zob. Weinreich, jw. s. 1195-197; Kloos, jw. s. 40; Harmening. Frdnkische Mirakelbiicher ... s. 63.

Por. Vita s. Salomeae VII 6. ²

¹¹¹ Vita s. Iacchonis XXII.

*** Vita s. Salomeae VII 24.

4i« Tamże VII 4.

<>• Vita s. Iacchonis UL Paradoxon cudu znaleźć można także w M trącała i, Kyngae I. IV, XIII, XVII; Vita s., Salomeae VII 12. 28, 32-34: Vlia s, Iacchonis XVIII, XXI. XXIII—XXV. XXVII. XXXI, XXXIII—XXXV. XI. XLI. XLIII. XLV,; Vita maior III 6,. 9-13, 21, 30, 43.

^,s Por. Harmening. Frdnkische Mirakelbiicher ... s. 64; Vita maior III 9„ 13; Mlracula s. Kyngae I.

4i» Por. np. Vita maior III 35; Pita s. Salomeae VII 1. Zob. Weinreich, Jw. s. 175-179.

^4,1 Mlracula s. Kyngae XIX: „sic septem signa vicissim in uno eodemque ho-mine sunt perpetrata; nam muta expedite loąuitur, possessa a dem,me po ten ter liberatur, morti propinqua in toto curatur, afflicta a febribus perfecte sanatur. cóntracta in manlbus iam putrefactls ad plenum solvitur, mott² sive eressus pedi-bus debitus egregie redditur, epllenticus ab ea morbus gracioae tollitur".