CIMG3378

120 ALEKSANDRA WITKOWSKA OSU

sądeckich niewątpliwie tłumaczy równoczesne pojawienie się na tym terenie rywalizującego patronatu Kingi.

Starosądeckie centrum jej kultu w zasadzie obejmowało swym wpływem Ziemię Sądecką ^4,“. której liczne miejsoowości wchodziły w skład tak pierwotnego uposażenia klarysek, jak i rozwijającego się z biegiem lat klasztornego latyfundium^l40. Poza jej granicami 'kult sięgał w kierunku północnym po Radków i Piotrowice, leżące w widłach Wisły i Nidzicy⁴⁴¹, docierając na zachodzie do Krakowa i Wieliczki. Zasięg kultu, w formie klina uwarunkowanego południkowym biegiem rzek i analogicznym ukierunkowaniem sieci dróg, zajmował teren południowej części diecezji krakowskiej osadniczo rozwinięty w dużej mierze dzięki dogodnym warunkom naturalnym oraz przebiegającemu przezeń głównemu traktowi handlowemu z Polski na Węgry^4ł2. Ten ostatni stwarzał niewątpliwie dogodne warunki dla propagandy i rozwoju kultu, niemniej w Miracula brak śladów jego penetracji czy to w kierunku południowym na Węgry (poza jedynym zanotowanym wypadkiem z bliżej nie zidentyfikowanego węgierskiego Crive), czy też na pozostały obszar rozległej diecezji.

Kult Kingi, w początkowej fazie rozwoju, ma zatem wyraźnie charakter patronatu lokalnego — sądeckiego. Nie bez znaczenia być może pozostawał fakt, iż był kultem opartym w momencie powstania Miracula na tradycji pośmiertnej „fama sanctitatis” niewiele starszej ponad 20 lat

Granice geograficzne trzeciego z kolei kultu wyznaczają występujące w Miracula Jacka miejscowości głównie po lewej stronie Wisły. Na zachodzie wybiegają nieznacznie poza teren samego Krakowa, z którego pochodzi aż 1/3 uzdrowionych, a na wschodzie nie przekraczają biegu

H Ostatnio ustaliła granice Sądecczyzny z poi. XIII w. A. Rutkowska-Płach-cińska (Sądecczyzna w XIII i XIV wieku. Przemiany gospodarcze i społeczne. Wrocław 1961 s. 8 nn.), poszerzając i uściślając wyniki badań Z. Wojciechowskiego (por. tenże. Ze studiów nad organizacją państwa polskiego za Piastów. Lwów 1924 s. 41 n.).

Por.. L. Wlatrowski. Z dziejów latyfundium klasztoru klarysek ze Starego Sącza (XIII—XVIII w.), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego. Historia” ser. A, 13 (1959) s. 95 nn. Do pierwotnego uposażenia należały występujące w Miracula miejscowości: Nowy Sącz, Gołkowice, Myśleć. Wymienia je m. in. dokument fundacyjny klarysek sądeckich z 1280 r. (zob. KDMłp II nr 487).

ui Za taką identyfikacją występujących w XIX zapisce Miracula s. Kyńgae Piotrowic przemawia kontekst całego wydarzenia: im. in. pielgrzymka chorej na Łysieć, udanie się z dziękczynną pielgrzymką do 'klasztoru dominikanów w Opatowcu nad Wisłą w Ziemi Korczyńskiej (por. mapę).

m» Por. K. Dobrowolski. Najstarsze osadnictwo Podhala. Lwów 1935 s. 8 nn.; S. Zachorowski. Węgierskie i polskie osadnictwo Spiżu do połowy XIV w. „Rozprawy AU Wydziału Historyczno-Filozoficznego” ser. 2, 27 (1909) s. 239 nn.; Arnold, jw. s. 93; W i a t r o w s k i, jw. s. 98.

Nidzicy^{1 2 3}. Wraz z położonymi nad środkową Rabą Dziekanowicami i Kunicami oraz bardziej jeszcze wysuniętym na południe Szczyrzycem dają się zamknąć linią zorientowaną południkowo w kształcie elipsy.

Miejscowości zlokalizowane na północny wschód od Krakowa wchodzą w dużej mierze w skład posiadłości rodowych małopolskiej linii Odrowążów, zwłaszcza najstarszego na tym terenie ich klucza rozłożonego nad Sreniawą ⁴. Tę samą przynależność wykazują wspomniane wyżej Dziekanowice oraz Kamień Śląski, występujący w miraculum XLIII. Ten ostatni, zgodnie z tradycją przekazaną przez Stanisława lektora, miałby być miejscem urodzenia samego Jacka³. Poza krakowskim zasięgiem kultu pozostają, obok wspomnianego Kamienia, wzmianki o pątnikach z Cieszyna i spod Tatr czy ogólniej Karpat — określonych zwrotem „montibus Ungarie” ^44#.

Równic- lokalny wydaje się być — w świetle obu spisów Miracula — kult św. Stanisława w okresie jego kanonizacji. Sporadycznie występujące wzmianki w zapiskach o pielgrzymach z Mazowsza i Ziemi Łęczyckiej, Czech i Węgier, jak wynika z kontekstu ich treści, wiążące się najprawdopodobniej z samą uroczystością obchodów kanonizacyjnych w katedrze krakowskiej⁵”, a także „cud” rzymski i gdański nic nie zmieniają w ogólnym obrazie. Nieco bardziej rozprzestrzeniony od pozostałych kultów małopolskich na terenie diecezji, nie wykracza zasadniczo poza tereny bliskie Krakowowi, na wschodzie dochodząc do Nidy. na zachodzie po Sławków i Piotrowice^{6 7}. Obecność wśród wymienionych w zapiskach miejscowości odleglejszego Jasła tłumaczy się szczególniejszymi staraniami miejscowego plebana w szerzeniu czci Stanisława***. Przekształcenie się lokalnego patronatu krakowskiego biskupa-męczen-

*“ Obejmują obszar 3 dekanatów: Wysocice, Pałecznica. Fleszów (por. mapę)';

Por. K. Górski. Ród Odrowążów w wiekach średnich. „Roczniki Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie" 8 (1928) s. 20 nn.

«s Vita s. Iacchonis II: „[...] Sanctus Iazeho naclone Polonus in Provincia reg-ni Polonie, villa, que dicitur wulgariter Cameyn, ex nobili prosapia oriundus futt

[—1”. Za wiarogodnością tego tekstu opowiedział Się Górski (Ród Odrowążów _ s. 15-18), przytaczając szereg argumentów przemawiających za pochodzeniem Jacka ze śląskiej linii Odrowążów. Podobne stanowisko zajął Loenertz (La rńe de s. Hya-cinthe ... s. 25 n.).

«*• Vita s. Iacchonis XLIX, XX.

«» Por. s. 68 uwagi o dataoji zapiski: Vita maior III 50. 51.

Por. mapę.

⁴⁴⁹ VMa maior III 40; Miracula s. Stanislai XIX, XX. Z treści zapiski miracula Wynika, że w posiadaniu dziekana były relikwie Stanisława, których używał do błogosławienia chorych. Ow archiprezbiter Goslaus — albo Gotsalcus —- jest jedynym argumentem źródłowym przemawiającym za istnieniem w pot. XIII w. dekanatu w Jaśle (por. B. Kumor. Rozwój sieci dekanainej w południowej części diecezji krakowskiej do 1772 r. „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne'' 9 (1962) z. 1 s. 77).