33 (473)

.1 Ww.f’U'    D k!ov,*u»l- (wr,rv;.>

:SBN*7MMH I5495-0. - t» WN ?\VN »W

szczególnych regionach i krajach. Obszary o zachowanej pierwotnej przyrodzie, wcale lub slaho naruszonej przez człowieka, obejmowały pod koniec lat 80. na wszystkich kontynentach ponad 48 min km . czyli tylko ok. 32.3% powierzchni lądów. Jeśli nie uwzględniać w tym rachunku powierzchni lado lodów, wskaźnik spada do 24.7%. Główne obszary o nienaruszonej przyrodzie znajdują sio na Antarktydzie, w byłym ZSRR. w Kanadzie. Australii, Grenlandii. Chinach i Brazylii (McCIoskey, Spalding 1989:222-22ó).

3.2. Zmiany zagrożenia i stanu środowiska w Polsce'

Cechą charakterystyczną Polski są ogromne kontrasty środowiskowe, istnieją piękne, dobrze zachowane, często unikatowe obszary przyrodnicze. Zaliczyć do nich można tereny północno-wschodniej Polski (szczególnie parki narodowe: Białowieski i Biebrzański) nazwane Zielonymi Płucami Polski, województwa południowo-wschodnie, wybrzeże Bałtyku i Pojezierze Pomorskie. W Polsce są również obszary bardzo zdegradowane, choć pokutujące wciąż jeszcze w opinii światowej przekonania, że Polska należy do najbardziej zanieczyszczonych obszarów świata (1’oland is world’s /nosipolluieił coimin - Miller Jr. l‘>%: 17) są mocno przesadzone.

Najważniejszy mi zagrożeniami środowiska Polski są:

•    nadchemizaeja środowiska zanieczyszczeniami przemysłowymi, komunalnymi i rolniczymi,

•    przemiany użytkowania ziemi niszczące strukturę przyrody,

•    zmniejszenie się różnorodności biologicznej.

•    zmniejszenie się powierzchni obszarów biologicznie czynnych na terenach zurbanizowanych i uprzemysłowionych.

Po zmianie ustroju sytuacja systematycznie sic poprawia, choć tempo tej poprawy w ostatnich latach spadło. Istnieje zagrożenie, że presja na środowisko ponownie zacznie rosnąć, szczególnie w warunkach szybkiego wzrostu gospodarczego. Szansy na utrzymanie pozytywnych kierunków należy upatrywać w tym. że nadal w stosunku do bardziej rozwiniętych krajów świata zasohochlonność. energochłonność i polulogcn-ność(tzn. zużycie surowców, energii i emisja zanieczyszczeń na jednostkę PKB) polskiej gospodarki jest ciągle - mimo znaczącego postępu - znacznie wyższa.

3.2.1. Zanieczyszczenie powietrza

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce pod koniec lat 80. XX w. należało do najwyż szych w Europie. Dopuszczalne normy stężenia zanieczyszczeń tymi substancjami chemicznymi bywały wielokrotnie przekraczane. Skrajnym przypadkiem był bcnzo(a)pi-ren. którego średnioroczne stężenie w GOP przekraczało normę 42 razy, a w niektórych miastach nawet kilkaset razy. Górny .Śląsk był uznawany, i słusznie, za jeden z najbardziej zanieczyszczonych obszarów w Europie.

Większość danych pochodzi z roczników ochrony środowisku OLS i Bazy Danych Regionalnych GUS. \vww.stat.gov.pVbdr;bdrap.str(ma.indeks

I» Uitr «>,..■:> Ij W-bmAil; l> KiHiramki. tX tv <»    '.itW n«-.’.*«An- -rjy,. Umani .‘1.*:*

ISRN 'OH-M-fll-IJiłS n, e l:v WN PWN JK«

Tragicznie było zanieczyszczone powietrze w Górach Izerskich i Karkonoszach, gd/ic wskutek kwaśnych opadów (średnia roczna kwasowość odpadów wynosiła tam 4,0-4,2, przy pil zwykłego deszczu 5,5) zginęło 13 lys. ha lasów,

Dzięki transformacji systemowej, która doprowadziła do upadku nieefektywne, a często uciążliwe dla środowiska zakłady, inwestowaniu przedsiębiorstw w nowe tech nologic W' celu zmniejszenia kosztów oraz wsparcia państwa i podmiotów zagranicznych w celu ochrony środowiska, sytuacja szybko się poprawiła.

Emisja dwutlenku siarki w 1985 r. wynosiła ok. 4.3 min t rocznie fok. 10% emisji w Europie). W tym czasie jedynie NRD i ZSRR emitowały większe ilości dwutlenku siarki. W latach 2004-2005 spadła do nieco ponad 1.2 min t. W przypadku tlenków azotu NO_x maksimum w drugiej połowie lal 80. wynosiło do 1.55 min l, a w latach 2003-2005 emisja ustabilizowała się na poziomie nieco ponad 0,8 min t. Zmiany te przedstawia rycina 3.4.

W przypadku innych zanieczyszczeń powietrza było podobnie. W lalach 1980-2004 emisja niemetnnowych lotnych związków organicznych spadła z 1036 do 597 tys. t, a amoniaku z 550 do 317 tys. t. Spadki emisji znacznie przekroczyły cele przewidziane w polityce ekologicznej państwa.

W odniesieniu do gazów cieplarnianych sytuacja nie przedstawia się aż tak pozytywnie. Owszem, np. emisja metanu spadła z 2,35 do 1,79 min t (1988 2003), a emisja dwutlenku węgla z 494,9 do 257,6 w latach 1988-2002, ale w 2003 r. wzrosła do 293,2 min t.

Efektem znaczącego spadku emisji zanieczyszczeń jest poprawa stanu czystości powietrza. W zasadzie przekroczenia dopuszczalnych norm występują tylko w obrębie niektórych, z reguły dużych, miast.

Spadek wielkości emisji i poprawa czystości powietrza nie od razu uwidoczniła się w stanic lasów. Mimo ogólnej poprawy stanu powietrza sytuacja lasów pogarsza się dramatycznie. W 1990 r. było 1,09 min ha lasów (ok. 16% powierzchni lasów państwowych) w różnym stopniu uszkodzonych szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów, głównie w południowej, południowo-zachodniej i zachodniej części kraju. Obszar ten rósł do ponad 4,2 min ha (60%) w 2002 r., po czym zaczął się zmniejszać (55% w 2(K14 r.).

3.2.2. Użytkowanie i zanieczyszczenie wód

Średni odpływ rzeczny w Polsce w latach 2000-2005 wynosił 61.4 km \ co daje ok. 1,6 tys. m-'per capim (trzykrotnie mniej niż w Europie i pięciokrotnie mniej niż na święcie). Wskaźnik len stawia nas na jednym z ostatnich miejsc w Europie. Rzeczywiste dyspozycyjne zasoby wody, wskutek zmienności odpływu w poszczególnych latach i sezonowej nierównomiemośei opadów, wynoszą w Polsce ok. 22 km ’ rocznie. Zasoby nienaruszalne (ilość wody w ciekach i zbiornikach niezbędna do utrzymania ekosystemów wodnych) wynoszą 15 knr. Bezzwrotnie można zużytkować więc 7 km¹ wody. Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych wynoszą 16,7 km\ czyi i ok. 440 m³ per copita.

Pobór wody na potrzeby gospodarcze i społeczne wynosił w ostatnich latach ok. 11 km', wobec ponad 15 km¹ w latach 80. XX w. (ryc. 3.5). Polsce zagrażał niedostatek wody. Niebezpieczeństwo to zmalało z powodu spadku zapotrzebowania gospodarki. W wielu miastach i regionach występują jednak poważne deficyty wody. Nieunikniony

70